Fasıldan Fasıla 2

 Tebliğ ve irşad... Müslüman’ın bütün hayatını çepeçevre kuşatması gerekli olan bir kavram. Yerken, içerken, konuşurken, gülerken... ve hayatın tüm saniye ve saliselerini kaplaması, davranışların yörüngesine oturması için şart ve elzem olan bir mefhum. Hele bu mü’min, vak’aların şehadetiyle, âdeta bu işle vazifeli olarak gönderilmiş ısmarlama bir şahsiyet ise tebliğ ve irşadın ve aynı zamanda onu temsilin bu kişide ayrı bir derinlik, ayrı bir zenginlik kazanacağı muhakkaktır. Evet, bu kimse hayat dantelâsını tebliğ ve irşad tığıyla örmek zorundadır. Bu kişi fikrî ve zihnî, kalbî ve ruhî tüm faaliyetlerini tebliğ ve irşad yörüngeli yapmak mecburiyetindedir. Zaten böyle bir misyona sahip olan kişiler de, yani İmam Gazzâlî’den İmam Rabbânî’ye, Mevlâna Halid’den Bediüzzaman’a varıncaya kadar nice zatlar hayat kanaviçelerini hep bu merkezde örgülemiş durmuşlardır.

Bu cümleden olarak onlar, nice insanların güle‑oynaya kabul edeceği dünyevî haz ve lezzetler, makam ve mansıplar karşılarına çıktığında hiç tereddüt etmeden “Hayır!” demesini bilmişlerdir. Zira kendilerine yüklenen misyonun eksiksiz yerine getirilmesi böyle davranmalarını gerektirmektedir. Evet, bu ve bunun gibi nice ulvî vasıflar, onların fıtratlarının bir boyutu, hayatlarının ayrılmaz bir parçası olmuştur. Mesela, “Seksen küsûr senelik bütün hayatımda dünya zevki namına bir şey bilmiyorum.”[1] diyen Çağın Büyük Çilekeşi’nin “Evlenmeyi hiç düşünmediniz mi?” sorusuna “Ümmet‑i Muhammed’in derdi bana onu unutturdu.”[2] cevabını buna örnek olarak verebiliriz.

M. Fethullah Gülen Hocaefendi de tebliğ ve irşad adına profilini çizmeye çalıştığımız çerçevede yerini alan, hayat pusulasını ona göre ayarlamış, ülkemizin ilgi odağı olan mümtaz ve müstesna şahsiyetlerden biridir. Gerek yurt içi ve gerekse yurt dışında vesile olduğu sayılamayacak kadar çok hayırlı faaliyetleri bugün Türkiye’de artık çokları tarafından bilinmektedir. Bununla beraber onun zatına, üzerinde taşıdığı yüksek vasıflara ve şahsî hayatına ait kamuoyunun bildiği şeyler ise çok az. İşte bu bağlamda, tebliğ ve irşad onun 24 saatlik günlük hayatının her saniye ve salisesine varıncaya kadar hâkim olan bir unsurdur.

Evet o, yaklaşık 1955 yılından itibaren 1991 yılına kadar sürdürdüğü resmî vaizlik görevi ile cami kürsülerinde dini anlatmanın yanında, yerken, içerken, gezerken... vs. hayatının tüm safhalarında İslâm’ın getirmiş olduğu hakikatleri temsil ederek tebliğ ve irşad faaliyetini sürdürmüş ve hâlen sürdürmektedir. İşte Fasıldan Fasıla, onun dini anlatma babında yapageldiği tebliğlerin derlendiği bir kitaptır. Temsil ile gerçekleştirdiği tebliğler ise inşâallah bundan sonra yazılacak hatıralarla gün yüzüne çıkacaktır.

Fasıldan Fasıla, Muhterem Hocamızın eline kalemi alıp masa başında yazdığı bir kitap olmamasına rağmen onun ilk cildine gösterilen ilgi bir noktada bizleri sevindirdi.

Şimdi Fasıldan Fasıla’nın aynı üslup, aynı dizayn fakat farklı muhtevalarla dolu olan ikinci cildini sizlere takdim ediyoruz. Zannediyorum bu ikinci cilt de tıpkı birinci cilt gibi fikir ve ruh dünyamıza şekil verecektir.

Serisinin ikinci kitabı olan Fasıldan Fasıla’yı üçüncü cildinin de takip edeceği müjdesini siz okuyucularımıza sunup, sizleri kitabınızla başbaşa bırakır ve Muhterem Hocamıza teşekkür ve duanın yanında onun sağlık, sıhhat, afiyet içerisinde böylesi daha nice kitaplara imza atması intizarı içinde olduğumuzu arz ederiz.

Saygılarımla...



Önsöz

Bugün için herhangi bir nükleer savaşa ihtimal vermiyorum; çünkü galip hastahaneye, mağlup ise mezara gider. Fakat böyle bir cinnet aksiyonu gerçekleştirilirse her şey olabilir. Bugün büyük güçler böyle bir neticeye maruz kalmamak için birbirlerine taviz veriyorlar.



Nükleer savaş



Soru: Osmanlı hakkında çok eleştiriler duyuyoruz. Osmanlı’nın her davranışını İslâm’a mâl edip savunmak doğru olur mu?

Her davranışı İslâm’a mâl edilmemeli, edilemez de. Fakat onlar dinimize çok hizmet etmişlerdir. Onları desteklemek, sahip çıkmak, sena etmek bir kadirşinaslıktır. Ayrıca onların İslâm adına yaptıkları hizmetin henüz onda birini dahi biz yapmadık. Onlardan sadece biri tam 46 sene zirvede bulunmuş ve onun devrinde Osmanlı Devleti süper bir güç olarak dünyaya hükmetmiştir.

Osmanlılar, dünyada muvazene unsuruydular; o dönem itibarıyla herkes onların gözünün içine ve işaretine bakıyordu. Bir vesileyle Almanya’ya gitmiştik, müzelerde boy boy Osmanlı padişahlarının resimleri mevcuttu. Saygılarının ifadesi mi? Elbette ki bir şey söylemek çok zor ama bizde olmaması hem ayıp hem de garaz değil mi? Şeyhülislâm Mustafa Sabri Efendi, “Türk milleti kadar mazisine söven ikinci bir millet bilmiyorum.” diyor. Başka devlet ve milletlerin mazisinde de bir hayli falsolar olmuştur, ama onlar daima, başkalarına karşı kendi cedlerini müdafaa etmişlerdir. Ayrıca Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), “Ölmüş gitmişlerinizin kötülüklerini sayıp dökmeyin, iyiliklerini zikredin.”[1] buyurmuyor mu? Onları karalarken arkadan gelenlerin de bir gün bizi karalayacağını düşünüyor muyuz acaba? Kusurları vardır elbette; bu inkâr edilemez ama acaba onların –bu mini kusurlarına bakarak– dünyaya armağan ettiklerini bütün bütün inkâr mı edeceğiz?

Hem sabah-akşam atalarımıza sövüldüğü bir yerde onları savunmak bir kadirşinaslık ifadesi değil midir? Bazıları bunu –sözde– “objektif değerlendirme(!)” hesabına yapıyor, ya biz? Yoksa Keçecizâde Fuat Paşa’nın ifadesiyle, “Dıştan onlar, içten de biz.”[2] mi?

Şunu da bilmek lazım ki, Osmanlılar Hulefâ‑i Râşidîn gibi ülkeyi idare etmediler. Kanuni’den sonra nefsanîlik biraz daha ağır bastı. Ama onların hepsi de namaz kılıyordu ve hayatları büyük ölçüde Müslümancaydı ve bugün alkış tutulan bir kısım kimselerden daha dindar insanlardı. Aynı zamanda böyle düşünmek ırkçılık da değildir. Rica ederim, İslâm tarihinde bu millet kadar İslâm’a hizmet etmiş, hizmete gönül vermiş kaç tane millet vardır? Binaenaleyh Osmanlı her şey değildir ama “hiçbir şey de değildir” demek de bir nankörlük ve alçaklıktır. Ve bunlara “el‑insaf!” demek hakkımızdır.



İslâm ve Osmanlı



Biz, “Osmanlı” derken ve Osmanlı’dan bahsederken, kesinlikle bunu bir ırkçılık düşüncesiyle yapmıyoruz. Elbette, böyle şanlı bir ecdadın evladı olmak ve böyle asil bir soy kütüğüne bağlı bulunmak bize onur verir; ancak bunun ırkçılıkla uzaktan yakından alâkası da yoktur. Dense dense buna müspet milliyetçilik denir ki, bu da Kitap ve Sünnet çerçevesi içindedir.

Evet, soy kütüğümüzle kıvanç duyuyoruz. Çünkü onlar kendilerine düşen vazifeyi hakkıyla eda ederek, İslâm’a omuz vermiş ve dinî duygu, dinî düşünceyi kıtadan kıtaya taşımışlardır.. taşımış ve dokuz asır İslâm’ın bayraktarlığını yapmışlardır.

Osmanlı, Selçuklu’nun bir devamıydı. “Devlet‑i Ebed‑Müddet” mefkûresi Selçuklu’yla başladı. Bu ideal, Nizamülmük’le mektep ve medreselere girdi. Dolayısıyla da, o dönem itibarıyla, mükemmel ve mücehhez bir nesil yetişti. Selçuklu’nun da Osmanlı’nın da mayasında böyle bir gaye‑i hayal vardır ki, onların metafizik gerilimleri bu kadar uzun sürebilmişti.

Hem biz niçin ecdadımızdan bahsetmeyeceğiz ki? Nesebini söylemenin suç olduğunu iddia eden de kim?

Hem onlar aleyhine bu kadar kampanya varken ve durmadan ağız dolusu küfürlerle onlara sövülürken, bizim onları müdafaa etmemiz neden suç olsun?

Osmanlı padişahlarını karalamak, bize bugüne kadar ne kazandırdı? Mazimizi inkâr hangi terakkiye vesile oldu? Köksüz bir nesil yetiştirmenin faturası önümüzde değil mi?

İnsafsızlığın da bir sınırı olur. Ancak; ecdadımız hakkında insafsızlıkta sınır tanımak kadar dahi bir insaf gösterilmemiştir. Öyle ki, iftiranın en iğrençleri kullanılarak dokuz asırlık şanlı tarih karalanmıştır. Bilhassa son altı asırlık bir tarih bütünüyle karalanmaya ve bir günah destanı gibi gösterilmeye çalışılmıştır.

Sorarım size, Osman Gazi vefat ettiğinde geriye ne bıraktı? Evet o, bütün bir hayat boyu çadırda yaşadı ve bir çadırda vefat etti. Elindeki imkânlarla o da bir sarayda yaşayabilir ve gününü gün edebilirdi. Ama o ve onun nesli böyle yapmadı.. yapmadı ve pek çoğu itibarıyla ömürlerini at sırtında geçirdiler. Savaş meydanlarında can veren Osmanlı padişahlarının sayısı hiç de az değildir. Zaten, bu ideal ve yüksek düşünce bittiğinde, Osmanlı da bitmiştir. Süleyman Şah, Murat Hüdavendigâr, Yıldırım, Fatih, Yavuz, Kanuni hepsi de “i’lâ‑yı kelimetullah” yolunda ölmüşlerdir. Allah aşkına bu, saltanat sürmek midir?

Tarihimizi bilmek zorundayız. Hususiyle de Osmanlı’yı bilmek, anlamak zorundayız. En azından tarihten ders almak için ecdadımızı öğrenmek zorundayız. Bu gerçekleri dile getirmek bizler için sadece bir vazife ve mükellefiyettir. Bunun ırkçılıkla da hiçbir ilgi ve alâkası yoktur.



Osmanlı derken

İslâm’a hizmet etmiş nice büyük insanlar var ki, tarihî malumat olarak haklarında çok az şey biliyoruz. Bana göre bu büyük bir eksikliktir. Mesela, bir Ömer İbn Abdülaziz’i ele alalım. Bu zat, şu anda memleketimiz gibi yirmi ülkeyi idare eden büyük bir idareci olmasına rağmen, onun hakkındaki malumatımız sadece bazı nakillerle sınırlıdır. Hâlbuki o, bir dehadır. Ve kanaatimce Akkad’ın, dâhiler arasında onu saymayışı bir yanılgı ve bir zühuldür. İki seneye elli senelik icraat sığdıran insandır Ömer İbn Abdülaziz. Zannederim Batı öyle birisini tanımış olsaydı, hakkında ciltlerle eser yazardı. Ne var ki bizde küçük bazı çalışmaların dışında bu büyük insanı anlatan kaynak eser yoktur.

Abbasi döneminde yaşayan ve o döneme imza atan Mehdi ve Hâdi gibi büyükler mutlaka bilinmeli, tanınmalı ve hayat hikâyeleriyle öğrenilmelidir. Alparslan, Melikşah ve emsali Selçuklu hükümdarlarını gerektiği gibi tanımamak tarihî malumat adına büyük bir boşluktur. Selahaddin Eyyubi, İslâm adına büyük bir vefa âbidesidir. Neslimiz mutlaka onu da tanımalıdır. Onu yetiştiren Nureddin Zengi gönüllerde taht kurması gereken büyük bir şahsiyettir. Fakat gel gör ki, bunlar hakkında ciddi ve doyurucu eserler bulmak oldukça zordur. Sözümün başında da söylediğim gibi bu büyük bir eksikliktir ve mutlaka erbabınca telafi edilmelidir.



Eksiklik

Bozgun kötüdür. Bana göre ölmek, bozgun yaşamaktan daha ehvendir.

Bizde Viyana kötü bir çığırın başlangıcı sayılır. Zannediyorum, ondan sonra bozgunlar birbirini takip edip durmuştur. Bir yönüyle, koskoca Devlet i Âliye’nin bitip tükenişine ilk adım olmuştur bu ilk bozgun. Keşke o gün, Ordu yu Hümayun’un başındaki kumandanından son neferine kadar herkes teker teker kellesini verseydi de ordumuz bozgunla tanışmasaydı! Zira o zaman, arkadan gelenler kaçmayı değil yerinde ölmeyi öğreneceklerdi.

Yerinde ölmeyi bilmek, hür yaşayabilmenin en büyük garantisidir. İslâm âlemi bu irfandan mahrumiyetin cezasını, hürriyetinin elinden alınmasıyla çok acı ödemiştir. Evet, hürriyet garantisi olmayanların, yaşama garantisi de yoktur. Bu, fert için de böyledir, toplum için de.



Bozgun



Batı’nın üzerimizdeki tahakkümü, Cumhuriyet tarihiyle kayıtlı değildir. Sultan Abdülaziz döneminde de Abdülhamid döneminde de bugünkü tahakküm aynen vardı. Onun içindir ki Abdülaziz, donanmasının Haliç’te çürümesini engelleyemiyor, hem de Ruslarla amansız bir kavgaya tutuşan ve kırk yıl bu kavgasını, azminden hiçbir şey kaybetmeksizin sürdüren Şeyh Şamil’e yardım gönderememe pahasına. Şeyh Şamil, tam kırk sene ve hep ümit dolu gözlerle Osmanlı’ya baktı durdu; ama beklediği yardım ona hiçbir zaman ulaşmadı ve ulaşamayacaktı da; zira, zâhiren güçlü bir donanmamız var sayılsa da, bu donanma hiçbir zaman “Düvel i Muazzama”nın baskılarıyla Karadeniz’e açılamayacaktı. Onun içindir ki, hâlâ o yörenin insanında Osmanlı’ya karşı bir kırgınlık vardır. Osmanlı’dan gördükleri cebrî vefasızlık, onların kalbinde onulmaz bir yara açmıştır ve o yara zaman zaman kanamaktadır.

Merhum Şeyh Şamil’in torunu Said Şamil’le Medine’de görüştüğümde, Devlet i Âliye’ye karşı, kapalı da olsa, aynı burukluğu hissetmiştim...

Elbette ki mesele, hiç de onların zannettiği gibi değildi. Bir kere, Osmanlı donanmasının bulunduğu yerden kalkıp hareket etmesine imkân yoktu. Eğer o gün donanma oradan hareket etmiş olsaydı; zaten üzerimize çullanmak için aç kurtlar gibi bekleyenler, saldırılarını ta o gün başlatacak ve Cihan Harbi’yle başımıza açtıkları gaileleri o gün başımıza açacaklardı. Yani, o gün için Şeyh Şamil’in sadece Ruslarla çarpışmasına mukabil, Osmanlı’nın, hem de en zayıf ânında, bütün dünya ile çarpışması gerekecekti... Nitekim, Abdülaziz ve Abdülhamid’in güttükleri dâhiyâne siyasetle bu musibetin önü bir müddet daha alınmıştı. Şayet, daha sonraki mirasyedi çapulcuların kimisinin hıyanet, kimisinin de gafletleri olmasaydı, belki de onların güttüğü politika sonuna kadar devam edecek ve Cihan Harbi’nin galibi olmasak da mağlubu da olmayacaktık.

Ne var ki, her devirde olduğu gibi, o devirde de bir kısım ne dediğini ve ne istediğini bilmeyen insanların hırsları, o büyük Cihan Devleti’nin yıkılmasına sebep oldu. O devrede Şeyh Şamil’e yardım gönderilemeyişini, bir vefasızlıktan çok, İslâm âlemine gelmesi muhtemel çok daha korkunç “Batı saldırısını önleme çaresi” olarak değerlendirmek, herhâlde daha doğru olacaktır.



Şeyh Şamil’e niçin yardım edilemedi?



Soru: Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın tefsirinin ikinci cildinde: “Ruhları diriltmek, Hazreti İsa’da mücerret bir hâdise, Hazreti Muhammed’de (sallallâhu aleyhi ve sellem) ise bir kanundur. Âhir zamanda, ruhları diriltmekte Muhammedî ruh, Hazreti İsa’nın ruhunu kullanır.”[1] denmektedir. Bunu izah eder misiniz?

Kanun dediğimiz, esbap dairesi içinde âdiyattan kabul ettiğimiz şeylerdir. Aslında, bir başka zâviyeden kanunlar da birer harikadır.

Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), böyle âdiyattan görünen kanunlar çerçevesinde dünyayı teşrif buyurmuşlardır. Yani, anne‑baba bir araya gelince telkih olur ve embriyolojik oluşum başlar. İşte, Efendimiz’in tekevvünü bu kanunlar çerçevesindedir. Seyyidina Hazreti Mesih’in durumu ise böyle değildir. O, bir “nefha‑i ilâhî”dir; onda metafizik, fiziğin önünde olup, melekût mülke galebe çalmıştır.

Maamafih, diğer annelerde olduğu gibi, Hazreti Meryem’de de embriyolojik safhalar söz konusudur. O da hamile kalır, karnı büyür ve doğum sancıları gelince, bir kenar semtte su arkının bulunduğu bir hurma ağacının yanına gider ve hamlini vaz’ eder. Ancak, bu hamile kalış ve embriyolojik vetirenin başlaması nasıl olmuştur? İşte bunlar, âdeta birer sır paketi gibidir. Hazreti Meryem’in karşısındaki Cebrail midir, yoksa zaman üstü hususiyetiyle Hazreti Ruh‑u Seyyidi’l‑Enâm’ın cevher‑i hayatı mıdır da ona temessül etmiş, o da bu ruhu görünce, heyecan –tabiî bedene ve cismaniyete ait olmayan bir heyecan– duymuştur?

İşte bütün bunlar bizi aşan ve “Kudret” dairesinde cereyan eden şeylerdir. Evet, Hazreti Meryem bir iffet âbidesidir; onun cismanî bir heyecan duyması şöyle dursun, o en derin bir iffet hissiyle şahlanıp, karşısında temessül eden ruha, “Senden Allah’a sığınırım.”[2] demiştir. Öyleyse burada çok ciddi bir mücerrediyet vardır; yani, bu meseleyi esbap dairesi içinde ve “tenasüb‑ü illiyet” prensibiyle izah etmek mümkün değildir. Meselenin ikinci yanı, âhir zamanda Hazreti Mesih, Mehdi’ye iktida edecek ve saflaşan Hıristiyanlık, saflaşması ölçüsünde –iradî ya da gayr‑i iradî– Muhammedî ruhla aynı kaderi paylaşacaktır ki bu da mebdedeki bu sır ve ruhaniliğin bir uzantısı olsa gerek.

Ayrıca, Hazreti Mesih’in değişik hususiyetleri vardır. Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), gerçi âlemler için rahmettir; fakat, O’nda hikmet de hâkimdir ve her şey dengelidir. Hazreti Mesih’te ise, ilk bakışta dengesiz gibi görünen, fakat esasen Benî İsrail maddeciliğini ve dolayısıyla da merhametsizliğini dengeleyen bir rahmet ve şefkat vardır. Öyleyse, âhir zamanda Muhammedî ruhu temsille ihya vazifesini görecek olanlar, aynı zamanda Hazreti Mesih gibi şefkat ve merhamet insanı da olmalıdırlar. Çok defa karşılaştığımız gibi bugün, temelde rahmet ve şefkatle alâkaları olmadıkları hâlde, öteden beri gizli cemiyet olarak bilinen birtakım gruplar hümanizmden bahsediyor, hatta öldürürken bile “şefkat” diyor ve “merhamet”ten dem vuruyorlar. Herhâlde bu husus âhir zamanda daha bir önem arz edecek.. öyle ise, insanlığa gerçek şefkat, mürüvvet ve merhameti gösterme bakımından da bizim bir kısım sorumluluklarımızın olduğu kanaatindeyim. Zira Muhammedî dengeleme içinde, tekvinî emirlere göre teşriî emirlerin icrası Muhammedî ruha ait olsa da yine o Muhammedî ruhun hususi bir derinliği olan şefkat ve merhamette âdeta Mesihiyet ruhunun temsil edilmesi gibi bir durum söz konusudur ki, günümüzdeki modern maddecilik böyle engin bir Mesihî şefkat ve merhametle dengelenebilsin...

Mesihiyet’in bir diğer yanı da nasihattir. Aslında, Hazreti Mesih’in bir adı da “Nâsih”tir. Bu itibarla da denebilir ki, bir zaman gelecek, bu hususta da Hazreti Mesih’i temsil eden büyük nâsihler yetişecek.. ve bunlar, camilerde yeni bir vaaz u nasihat sistemiyle, çağın idrak ve şuuruna göre, Kur’ânî ve kevnî ilimleri cami kürsülerine taşıyacak, mabetleri kendi hususiyetlerinin yanında, birer mektep, birer medrese hâline getirerek Hazreti Bediüzzaman’ın nüvelerini attığı o büyük terkibi, Kur’ân‑ı Kerim’in “sehl‑i mümtenî” üslubuyla her seviyedeki insana anlatacaklardır.

Mesihî ruhun bir başka yanı da, onda kozalitenin, yani sebep‑netice münasebetinin aşılmış olmasıdır. Yani vazife ve hizmetlerde esbap üstü olma gibi bir hususiyetin varlığıdır. Bunu şimdiye kadar çok arz etmişimdir. Cenab‑ı Hakk’ın, bugünkü mürşidleri muvaffak kılıp, inayetiyle yürüttüğü hizmetlerinde, illetlerle mâlûlleri, sebeplerle neticeleri, mebde ile müntehâyı tenasüb‑ü illiyet, yani sebep‑netice uygunluğu prensibine göre izah etmemiz mümkün değildir. Mesela, bugün milletimizin, millet içinde gönüllü bazı kuruluşların dünyaya açılması, matematiğe göre milyarları aşan ihtimal hesaplarıyla bile izah edilemez. En az on ihtimal aynı anda zuhur ediyor ve buna göre siz dünyaya açılıyorsunuz. Bunun apaçık bir inayet olduğu ortadadır. “Biz inayet altındayız.”[3] diyen zat da, esasen bunu ifade etmek istemiştir. Yunus’un ifadeleri içinde,

Bir serçe bir kartalı Kaldırıp vurdu yere; Yalan değil, doğrudur Ben de gördüm tozunu.

Öyleyse, bir defa daha hatırlamalıyız ki, bizim mesleğimiz acz, fakr, şükür ve şevk mesleğidir:

Der tarîk‑ı acz‑mendî lâzım âmed çâr‑çiz: Acz‑i mutlak, fakr‑ı mutlak, şükr‑ü mutlak, şevk‑i mutlak ey azîz.

Aziz olma, Hazreti Azîz u Cebbâr’a dayanmakla mümkündür. Evet, aczle O’nun kudreti, fakrla gınâsı celbedilmelidir. Biz âciziz, kudret O’nun; fakiriz, servet O’nun. Öyleyse şükür O’nadır. Dolayısıyla da bize düşen, küheylanlar gibi şevkle hizmete devam etmektir.



Ruhun diriltilmesi



Mü’minler Cennet’te Cenab‑ı Hakk’ı müşahede edeceklerdir. Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) görme keyfiyetini misallendirirken, “Ayın on dördünde ve bulutsuz bir gecede, Ay’ı görür gibi...” teşbihinde bulunmaktadır. Elbette bu görme, Cenab‑ı Hakk’a bir mekân izafesi mânâsına gelmez. Çünkü, “Mü’minler, Cennet’te Cenab‑ı Hakk’ı göreceklerdir.”[1] demek, Cenab‑ı Hak, mekân itibarıyla Cennet’te olacak demek değildir. O, zaman ve mekân kayıtlarından mukaddestir, yücedir.

İşte bu görme, her mü’min için mârifeti nispetinde olacaktır. Kim Cenab‑ı Hakk’ı ne kadar biliyorsa, mârifet‑i ilâhiyede ne kadar derinleşmişse, gözünden açılan perde de o nispette olacaktır. Onun içindir ki, bir nebi, bir veli ve sıradan bir insanın orada müşahedeleri farklı farklı olacaktır. Bu sebeple Allah bilgisi çok önemlidir. Bu bilginin mutlaka mârifet eksenli temrinlerle, ibadetlerle takviye edilmesi gerekir. Tefekkür, mârifete ayrı derinlik kazandırır; ibadet onu insanın tabiatı hâline getirir. Kim dünyada ne kadar derinleşmişse Cennet’ten de, cemalullahı müşahededen de o derece zevk ve lezzet duyar.



Allah’ı görmek O’nu bilmek ile orantılıdır

Tezkiyesiz nefisler için bulunduğu yeri makamı bilmek oldukça tehlikelidir. Onun içindir ki, “Cenab‑ı Hakk’ın en büyük lütfu, lütfunu bildirmemesidir.” denilmiştir.[1]

Bence sahabenin yolu da işte budur. Onlar Güneşler Güneşi (sallallâhu aleyhi ve sellem) ile görüşmeleri sebebiyle birdenbire kurbiyet‑i ilâhiyeye mazhar olmuşlardır.. olmuşlardır zira huzurda insibağ vardır. Yani âdeta Allah Resûlü, nübüvvetine ait kudsî mânâ ile sahabeyi şekillendirmiş, boyamış ve sahabe de bu mânânın kanatlarıyla nebilerden sonra ulaşılabilecek en yüksek zirvelere uçmuş ve zirvelerde taht kurmuştur. Ne var ki, sahabenin pek çoğu vardığı bu zirvenin farkında bile değildir. Hâlbuki en büyük velilerin varabilecekleri en son nokta (münteha), onların daha işin başında (mebde) kazandıkları hâlin gölgesidir.

Sahabe sohbetteki insibağla, hiçbir berzaha uğramadan doğrudan doğruya urûcunu tamamlamış, kavsiyesinin öbür ucu sayılan “Hak’tan halka” dönüşü gerçekleştirerek nebilerden sonra hiçbir beşere nasip olmayan en büyük miracın kahramanı olmuşlardır.. olmuşlardır ama, çoğunluk itibarıyla ne gidişlerini ne de dönüşlerini bilememişlerdir. Bu da Cenab‑ı Hakk’ın onlara ayrı bir lütfu ve ayrı bir ihsanı demektir. Tabi sahabe yolunu meslek edinenlerde durum da ikinci derecede böyledir. Onlar kapalı sandıklar gibidirler. İçlerinde ne olduğunu ve hangi zirvelere at koşturduklarını bilmezler. Niceleri onların himmetiyle derece derece yükselirken onlar kendilerini avam‑ı nâstan bir insan olarak görürler. Bu da onları çeşitli vartalardan korur.. ve onlarda asla şatahat görülmez.

Niceleri de vardır ki, kendilerini sultan zannederler. Hâlbuki orada sandığı açılıp da neyi var neyi yoksa ortaya döküldüğünde bir dilenci dahi olmadıklarını anlarlar. Cenab‑ı Hak bizleri böyle duruma düşmekten muhafaza buyursun. Âmin!

Bulunduğu yeri bilenlere de şunları hatırlatmakta fayda var:

1. İnsan hangi zirveye çıkarsa çıksın kendisini hep bir hiç görmelidir.

2. Rabbe karşı daima aczini ve fakrını itiraf etmelidir.

3. Kemalâtlar şahsa mâl edilmemeli ve şahs‑ı mânevînin bir tezahürü kabul edilmelidir.



Şahsî kemalât üzerine

Nefsin insana teslim olması zorlu ve çetin bir çalışma gerektirir. Zira insanda sayılamayacak kadar çok zaaflar ve boşluklar vardır. Bütün bunları aşmak ve mevcut zaafları birer fazilet hâline getirmek, çok büyük ve ciddi bir gayret ister. Zira nefsin teslimiyeti, ancak bütün kötü duygu, düşünce ve isteklerden arındıktan sonra mümkün olabilir. Burada “bütün” kelimesini bilerek kullanıyorum. Çünkü bir kısım kötülükler hükmünü icra ettikleri müddetçe, nefsin teslimiyetinden söz etmek mümkün değildir.

İnsan terbiyesini bir bütün olarak ele alan tek sistem ve tek terbiye metodu –daha önce de arz ettiğim gibi– İslâm’dır. Başka sistemlerle de kısmî olarak nefsin terbiyesi mümkün olabilir ama bütünüyle asla!..

Mesela, bir yogi, az yeme, az uyuma metoduyla nefsini şehevî hislerden arındırabilir. Ama aynı şahıs yalan gibi, başkasını aldatmak gibi kötülüklerine devam edebilir. Bir Müslüman’da da aynı hatalı davranışlar görülebilir. Fakat bu, şahsın kendisinden kaynaklanan bir arızadır ve sistemle ilgili değildir. Çünkü İslâm, insanı her türlü kötülükten men etmektedir.

Her konuda olduğu gibi nefis terbiyesi mevzuunda da dengeli davranmak şarttır. Aksi hâlde insan, tümseği‑çukuru birbirine girmiş bir ucûbe hâlini alır. Evet, bir tarafıyla kemale ererken, diğer yanıyla da her zaman güdük kalır. Böyle durumda da nefsin teslimiyetinden bahsedilemez.



Nefsin teslimiyeti

Günümüz hastalıklarından biri de Allah dostlarına karşı tavır almaktır. Evet, büyükleri küçük gösterme veya onları kendi seviyemizde insanlar olarak değerlendirme korkunç bir düşünce çarpıklığıdır. Böylelerinin hezeyanlarına kulak verirseniz şunları duyarsınız: “İmam Âzam Ebû Hanife, İmam Şafiî, Ahmed İbn Hanbel, İmam Malik, Gazzâlî, İmam Rabbânî, Şâzilî, Abdülkadir Geylânî gibi kişiler de bizim gibi insanlardır. Dolayısıyla da onlara ait menkıbelerin aslı astarı yoktur.”

Böyle müfrit, veli düşmanları şunu kat’iyen bilmelidirler ki, onları küçültmeye çalışmakla onlar küçülmedikleri gibi, böyle bir gayretle kendileri de asla büyüyemezler. Böylelerinin kazandıkları başka değil, sadece mahrumiyettir.. büyüklerin feyiz ve bereketlerinden mahrumiyet.. büyüklüğe inanmadıkları için kendileri adına mahrumiyet.

Birinci mahrumiyetten kastettiğimiz mânâ açıktır ve izah istemez zannediyorum. İkinci mahrumiyetle ise şunu kastediyoruz: İnsan bir neticeye inanmadıkça, onun yolunda olsa dahi, o neticeye ulaşamaz. Diyelim ki, bir insan evliyaya ait kerameti inkâr ediyor. Bu insan, vilâyet yoluna girmiş olsa bile, keramet ufkunu yakalayamaz. Çünkü o, böyle bir şeye inanmamaktadır. Bu basit misali daha başka sahalara da teşmil etmek mümkündür. Mesela, ruh ve kalbin kendilerine göre birer derece‑i hayatları bulunduğuna inanmayan insanın, kat’iyen o mertebelere çıkması söz konusu değildir. Bu bölüme dahil mahrumiyetler çoktur. Biz birkaçına işaret edip geçelim:

1. Allah dostları velilere karşı takınılan menfi tavır, himmetin kolunu kanadını kırdığı için büyük bir mahrumiyettir. Zira onlar, İmam Rabbânî’yi, Abdülkadir Geylânî’yi kendi seviyelerine indirmekle, kendi ufuklarını kapatmış sayılırlar. Yani bu nasipsizler, onlarla aynı seviyede olduklarına göre, gidecek yol, alınacak mesafe kalmamış ve yolun sonuna varılmış demektir. Eğer yolun sonu bu zavallıların vardığı yerse, bu ne kötü sondur! Çünkü insan herkesi kandırsa da kendini kandıramaz ve vicdanını aldatamaz. Vardığı yeri netice kabul eden bu insanlar, her şeye rağmen kat’iyen bilmektedirler ki, yolun sonu bu olamaz. Ayrıca bir üst dereceyi kabul etmeme, ümide indirilmiş büyük bir darbedir. Ümidi mefluç bir insanın ise ruhî hayat adına en küçük bir kıpırdanışa dahi mecali yoktur.

2. Büyükleri saran bunca ilâhî lütufları görmezlikten gelmek, bir yönüyle Cenab‑ı Hakk’ın lütuflarına da göz kapamak demektir. “Kul, Allah’ı nasıl bilirse Cenab‑ı Hak’tan öyle muamele görür.” prensibinden hareketle, böyle bir göz kapamayı değerlendirecek olursak, o kişinin mahrumiyetinin büyüklüğü kendiliğinden ortaya çıkar...

3. Büyükleri kendi seviyelerine indirenler büyük bir zulüm içindedirler. Zira o makamı onlara Cenab‑ı Hak vermiştir. Allah tarafından verilen böyle bir makamı onların elinden almaya yeltenmek –zaten almak da imkânsızdır– zulüm değil de ya nedir? Birçok âyetin işaretiyle, mütecaviz ve saldırganlar felâh bulamayacaklarına göre,[1] bu haddini bilmezlerin de bir yere varması mümkün değildir.

İşte evliya menkıbelerinin nakledilmesini tenkit edenlerden bir kısmı böyle insanlardır. Onların tenkitlerinin temelinde, evliyayı inkâr ve kerameti tezyif vardır. Çıkış noktaları hata olduğu için de iddia edip ortaya koydukları meselelerde hatadan kurtulamamaktadırlar.

Ancak ikinci bir grup insan daha vardır ki, zâhiren onların söyledikleri de tenkit gibi görülebilir. Fakat diğerleriyle bunların arasında ciddi farklar söz konusudur. İkinciler, kat’iyen evliya menkıbelerinin nakline karşı değillerdir. Onların şikâyetleri bu menkıbelerin hayata geçirilemeyişidir. Yani onlar da, bir İmam Rabbânî’nin, İmam Şâzilî’nin, Şah‑ı Nakşibend’in ve diğer büyüklerin menkıbelerinin anlatılması hususunda hemfikirdirler; ama sadece bu menkıbeleri dinlemek onların mazhariyetlerini elde etme adına yeterli değildir. Eğer bu menkıbeler, bizlerde teşvik adına bazı latîfeleri uyandırıyorsa, en azından menkıbelerini okuduğumuz zatlara benzemeye özenmeli ve onları yükselten amelleri hayatımıza tatbik etmeliyiz, derler. Bu ikinci görüş gayet masumdur, yerindedir ve kat’iyen birinci görüş sahipleriyle iltibas edilip aynı kefede değerlendirilmemelidir.

Biz de, kanaat olarak son görüşü destekliyor ve diyoruz ki: Menkıbelerle teselli olma, bir ölçüde menkıbe kahramanı olamamanın ifadesidir. Öyleyse bizler, sadece büyüklere ait menkıbeleri dinlemek ve okumakla yetinmemeli; himmetlerimizi âli tutarak onlar gibi olmaya çalışmalıyız. Zira İslâm, mebde ile müntehayı birleştiren bir dindir. İşin başındaki bir insan, kendine göre ondan istifade edebileceği gibi, Cibril de kendine göre istifade edebilmektedir. Öyleyse her insan, kendi istifadesi açısından işin zirvesine ve en münteha noktasına talip olmalıdır.. ve Allah’a kurbiyette “Daha yok mu?” ufkunu yaşamalıdır. Bu da ancak, büyüklük yolunda yürünürse imkân dahiline girecektir. Bu yol ise azamî takva, ihlâs, zühd ve verâ gibi esaslar üzerine kurulmuştur.

Onlarsız Allah’a yaklaşmak ve onlarsız büyüklere benzemek mümkün değildir...



Evliya menkıbelerine karşı tavır

Şunu kesin bir dille ifade etmek isterim ki; günümüzde kasdî ve iradî günahlara girmeden kırk gün yemesine-içmesine dikkat eden, aldığı gıdayı asgari seviyeye indiren ve ruhî melekelerini ibadet ve oruçla besleyen bir insanın, kabiliyet ve kapasitesi ölçüsünde, gözü mânâya açılır ve bir kısım hakikatler ona ayan beyan görülebilir. Gözün mânâya açılmasının da elbette kendine göre usûl ve prensipleri vardır. Ancak arz ettiğimiz hususlar bu mevzudaki prensiplerin başında gelir.

Gözün açılması, insanın gayba muttali olması ve eşyanın perde arkasını müşahede, elbette ki mutlak kemalin esası ve temeli değildir. Öyle olsaydı, Hazreti Ebû Bekir, Hazreti Ömer ve diğer sahabilerin binlerce kerameti olması gerekirdi. Hâlbuki onların bir ikisinin dışında kerameti söz konusu olan kimse yok gibidir. Olanların da, ikram nev’inden birkaç kerameti vardır.[1] Ama yine de gözün mânâya açık olması, büyüklüğün bir buudu kabul edilebilir. İnsanlar mutlaka vilâyete karşı imrendirilmelidirler. Eserlerde vilâyet‑i kübrâyı temsilen yapılan işaretler de böyle birer teşvik olsa gerek...[2]



Vilâyet yoluna teşvik

Evrâd u ezkârı bazen değiştirip okumak lazım. Çünkü ülfet hâsıl olabilir. Bizim için en tehlikeli şeylerden biri de; dinî hayatı folklor hâline getirmektir. Yani, tefekkür ve heyecanı ülfet bohçasına sarıp sarmalayıp bir yana bırakmaktır.



Ülfet

Toplumu ayakta tutan en önemli dinamiklerden biri, belki de en birincisi kuşkusuz ahlâktır. Ahlâkî çöküntünün önlenemediği veya ahlâksızlığın prim gördüğü toplum ve cemiyetlerde, içtimaî erozyon çok hızlı bir sürece girmiş demektir. Kur’ân‑ı Kerim’de, ahlâksızlığın sebep olduğu yıkılışları anlatan pek çok âyet vardır. Kur’ân, o yıkılışları birer ibret levhası şeklinde tablolaştırır.

Mesela, bu prensiplerden biri, verilen nimetlerin kendi cinsinden şükürle mukabele görmesidir. Bu olduğu müddetçe toplum, fert, aile, cemiyet ve devlet plânında varlığını devam ettirebilir. Söz konusu nimetin şekli önemli değildir. Bu, huzur, sükûn, güven, refah olabileceği gibi, teknik sahada amûdî (dikey) yükselişler de olabilir. Bir insan için mal, menal, makam, mevki, ilim, irfan, maddî‑mânevî füyûzat hisleriyle dolup taşma… hepsi birer nimettir. Fert veya toplumların, bu nimetlere liyakatleri devam ettiği sürece, onlar, herhangi bir değişikliğe maruz kalmazlar. Ama durum aksi olunca netice de aksi olur.

Nimetlerin gelişinde ve devam edişinde bizim teveccühlerimiz birer şart‑ı âdidir. Bunu alıcı ve verici arasındaki frekans ayarlamasına benzetebiliriz. Bizden arzu ve istekler yükselmeli ki, –murad‑ı ilâhî dahilinde olmak kaydıyla– O’ndan da sağanak sağanak lütuflar gelsin.. ve bizim bu lütuflara şükrümüz devam etmeli ki, verilenler geri alınmasın…

Ben şahsen bu hususu çok önemli görüyorum. Onun için de sık sık tekrarında fayda mülâhaza ediyorum.



Toplumu ayakta tutan dinamiklerden bir kesit

Takva, yasaklardan kaçınma, farzları da tam tekmil yerine getirme kapısıyla içine girilip, şüphelerden tevakki, sünnetlere sımsıkı sarılmakla sürdürülen mânevî bir yolculuğun adı olduğu gibi, tecrübelerle Allah’ın emir buyurduğu şeylerin esrarını ve hikmetlerini kavrama, eşya ve hâdiselerin içine nüfuz etme, ilmî araştırmalarda bulunarak şeriat ı fıtriyenin kanunlarından azamî derecede yararlanma ve Rabb’in karşısında her iki şeriatın da âbidi olma demektir. Takva, paha biçilmez bir hazine, eşsiz bir cevher ve bütün hayır kapılarını açan sırlı bir anahtardır. Takvanın bu müstesna yeri sebebiyledir ki o, Kur’ân’da tam yüz elli defa zikredilir ve ışık tayfları hâlinde gelir, ruhlarımıza akar.



Takva

Nebinin mucizesi nasıl haksa, velinin kerameti de öyle hak ve gerçektir. Ehl‑i Sünnet’in inancı bu merkezdedir..[1] bu merkezdedir ve bu husus yüzlerce‑binlerce vak’ayla teyit görmüştür. Mucize, keramet ve keşif arasındaki farklar, Tasavvuf ve bir kısım Kelâm kitaplarında mevcuttur. Geniş bilgi için oralara müracaat edilebilir.

Yaygın olan bir kanaate göre, ehlullaha ilk defa inkişaf eden, kabirlerdeki insanların ahvâlidir. Ve bu, eşyanın perde arkasına atılan adımların ilki sayılmıştır. Tabi, avam‑ı halk için de çok ileri bir seviye sayılır. Oysaki muhtemelen âlem‑i berzaha ait keyfiyetler ve keşifler anlatılırken hep, bunların çok da mühim şeyler olmadığı vurgulanmak istenmiş ve ihtimal böyle bir ölçü de işte bunun için konulmuştur.

İkinci derecede ehlullaha inkişaf eden şey, onların, gönülden geçen şeyleri okumaları ve onlara muttali olmalarıdır. Burada bilhassa bir husus üzerinde durmak lazım: Umumiyetle ehlullah, konuştuğu şeyler ile, karşısındakinin içinden geçirdiklerini ifade ettiğinin farkında değildir. Çok azı bunun farkında olabilir. Bunlar, daha çok bir his ya da bir düşünceyi sezer ve sürekli o his etrafında tahşidat yapar ve tembihlerde bulunurlar. Bunu da karşısındakilerin hepsi anlamaz. Bu tembihler kimin hâlet‑i ruhiyesini alâkadar ediyorsa, belki sadece o anlar. Bunlar “intâk‑ı bi’l‑hak” kabîlinden de olabilir. Allah (celle celâluhu) sevdiği kuluna hak ve hakikati gördürür ve konuşturur. Onun gözü, eli ve kulağı olur da, bir kısım pencerelerden âlem‑i esrara baktırır ki, bunda da yadırganacak bir şey yoktur.



Keşif ve keramet üzerine

Hedefte Allah’ın rızasının olması her mü’min için bir kemal meselesidir. Ve bu konuda ölçü şudur: İnsan yaptığı her şeyi emredildiği için yapmalı, her işinde Allah’ın hoşnutluğunu hedeflemeli ve yapılan işlerin neticesini de burada değil ötede beklemelidir. İşte hâlis kulluk! Bütün mesele de bu kulluğu yakalamaktır. Böyle bir kulluk için hâlis niyet şarttır. Niyet, yani belli bir düşünceye programlanmak, bazen amelden de öte tesirli bir iksirdir. Mükemmel niyet, mükemmel insanların şiarı; avam için ise zorlardan da zor bir gaye. Elbet insan kendini zorlamalı.. olabildiğince zorlamalı ki, niyetle aynı çizgide, hatta ondan da öte imana ermek ve bu imanla rıza makamını elde etmek mümkün olabilsin. Şahsî çıkarlardan arınmak, menfaat düşüncelerini kafadan çıkarıp atmak, tenperverlikten sıyrılmak ve daima ruhu kanatlandırıcı ideallerle meşgul olmak.. ve bunlardan da önce Allah’ı bilip tanımada her an ayrı bir mârifet peteği örmekle meşgul oluyor gibi fikrî, ruhî ameliyede bulunmak, işte rızaya ulaştıracak vesilelerden sadece birkaçı.!

Rıza, makamların en büyüğüdür ve peygamberâne bir azim ister. Yani bütün mülâhazaları kafadan çıkarıp atma ve hayatı Cenab‑ı Hakk’ın hoşnutluğuna göre plânlama, dizayn etme. İşte rıza ve işte rızadan gaye..!



Rıza mertebesine ermek

Soru: İnsan bazen tevbe ederken bile tevbe ettiği günahı tam mânâsıyla terk edip edemeyeceği hakkında tereddüt geçiriyor. Böyle bir ruh hâliyle yapılan tevbe hakiki tevbe olur mu?

Bu soruya cevap verirken, Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) şu mübarek beyanını hatırlamamak mümkün mü? Buyuruyorlar ki: “Herkes hata işler. Hata işleyenlerin en hayırlıları da tevbe edenlerdir.”[1]

Bu hadis‑i şerife dikkat edilecek olursa, hata işlemenin insanın cibilliyetinde var olduğu görülür. Yani insanın tabiatında her zaman onu günaha çekecek bir kısım duygu ve hisler vardır. Aslında bunlar, iyiliklere de esas teşkil etsin diye insanın benliğine yerleştirilmiş nüveler mahiyetinde istidatlardır. Aktif bir Kur’ân ahlâkıyla bunların hepsinin yüzü hayra ve istikamete çevrilebilir.

Mesela, insana öfke verilmiştir. İnsan bununla bazen gazilik ve şehitlik elde edebileceği gibi, aynı duyguyla Allah için gadaplanıp, Allah için nefret edip sevap da kazanabilir. Şehevî hisler ve diğer bedene ait arzu ve istekler de böyledir. İnsan, onları zapturapt altına alıp ruhunu kanatlandırabildiği takdirde velilerle omuz omuza yaşayabilir. Aksine, zapturapt altına alınamayan behîmî arzuların insanı baş aşağı getirmesi de az görülen felâketlerden değildir. Meseleye bu zaviyeden bakıldığında, potansiyel hata, insanın ikiz kardeşi gibidir. Bu itibarla insan, azminin ve iradesinin hakkını vererek bu negatif duygudan hem kurtulmasını bilmeli hem de onu mutlaka semereli, faydalı hâle getirmelidir.

Diğer taraftan insan hayatında ömrü en az, en kısa olması gereken bir şey varsa, o da hata ve günahlar olmalıdır. Şu da kat’iyen unutulmamalıdır ki, insan işlediği bir hatayı hemen tevbe ile izale etmezse bu, ikinci bir hata ve günaha davetiye çıkarmak gibi olur ki, bu durum, zamanla insanın kalbî ve ruhî hayatını mahvedebilir. Böyle bir insan lâhut âlemine karşı kapanır. Allah adına duyması gerekli olan şeyleri duyamaz olur ve herhangi bir cisim gibi sürekli bir düşüş yaşar ama, asla bunun farkına varamaz; latîfeler ölür; “sır”, sırra kadem basar, “hafî” gizlenir, “ahfâ” âdeta yok olur; ama o bunlardan haberdar değildir. Onun için insan, günaha bulaşır bulaşmaz, hiç vakit kaybetmeden hemen Rabbisine teveccüh etmeli ve O’ndan işlediği günahın affını istemelidir. Günah, insanı ele veren bir kuyruk gibidir. Zaten Arapçada hem günah hem de kuyruk ذ-ن-ب (z-n-b) harfleriyle ifade edilir.[2] İşte insan bu kuyruğu koparıp atmalı ve tevbe ile kuyruklu varlıklardan ayrı olduğunu haykırmalıdır...

Ayrıca benim, şimdilerde anladığım bir başka husus daha var ki, o da şudur: İnsan bir taraftan tevbe ediyor, diğer yandan da kendi iradesinin zaafı itibarıyla biraz evvel tevbe ettiği günah ona yine musallat oluyor, o da yine aynı günaha giriyorsa böylelerinin istikamete ulaşmaları ve sonra da istikametlerini korumaları oldukça zordur. Bununla beraber böyle bir insan, işlediği günahtan tevbe ederken hakikaten samimi ve tevbesini vicdanından gelen sese uyarak yapmış da olabilir. İhtimal, işlediği günahtan onun da içine bir tiksinti düşmüştür ve dolayısıyla da tevbesini çok samimi olarak yapmıştır. Ancak, bu gibilerde, çok defa tiksinti hâlinin geçip, yerini arzu ve isteklere bırakması söz konusudur ki, bu tür iradezedeler her zaman sürçebilirler. Bu ikinci durum, onun daha önceki tazarru ve duasında samimi olmadığı neticesini de doğurmaz. Dolayısıyla da tevbe etmesine mâni hiçbir sebep yoktur.

Evet, insan ne kadar günah işlerse işlesin ve tevbesi hangi sayıya varırsa varsın mutlaka yine tevbe etmelidir. Bu ifadeler kesinlikle işlenen günahı hafife alma mânâsına gelmez; belki tevbenin lüzumunu ve önemini işaretler.

Sözün burasında önemli bir hususa da işaret etmeden geçemeyeceğim: Baştan beri bahis konusu ettiğimiz günah, hata ile işlenen günahlardır. Hata ile işlenen günahlarda ise kasıt ve azim yoktur. Zaten insan bir müddet sonra aynı günahı işlemeye azimli ise onun dudaklarından dökülen sözler birtakım yalan laflardır.. ve kesinlikle tevbe değildir. Hukukta bile taammüden işlenen suçlara verilen ceza ile, hataen işlenen suçlara verilen cezalar, suçun cinsi aynı dahi olsa, ayrı ayrıdır. Günahlar için de durum böyledir.

Bir de bu meseleyi, içinde bulunduğumuz şartlar açısından değerlendirmek yararlı olacak: Öyle bir toplum içinde yaşıyoruz ki orada insanın gözüne, kulağına tam hâkim olması oldukça zor, kasıt olmasa bile, her zaman hataların zincirleme birbirini takip etmesi söz konusudur. Bu durumda yapılması gereken en önemli iş, mümkün mertebe günah zemininden uzak durmaktır. Buna “sedd‑i zerâi” de diyebiliriz ki, kabaca bir ifadeyle, fenalıklara giden yolları kapatmak, demektir.

Esasen sedd‑i zerâi Kur’ânî bir yoldur. Mesela, bir âyette “Zina etmeyin!” denilmemiş de, “Zinaya yaklaşmayın!”[3] denilmiştir. Ve yine “Yetim hakkını yemeyin!” denilmeyerek “Yetim malına yaklaşmayın!”[4] ifadesi kullanılmıştır. Bunlar ve benzeri âyetler bize, insan terbiyesinde sedd‑i zerâinin önemini anlatması bakımından dikkat çekicidir. Evet, insan, işte bu yol ile, kasten günah işlemeye karşı kapalı kalır. Hata ile meydana gelen açıkları da tevbe örter. Zannediyorum bu tür bir strateji tatbikiyle, hem günahlara karşı korunma hususunda hem de elde olmayan sürçmeler karşısında önemli bir adım atılmış ve problemin kısm‑ı ekserisi çözülmüş sayılır.



Hakiki tevbe

Dünyada geleceği ve geçmişi gören bazı evliyaullahın ilk keşfi, kabir âlemine muttali olmaktır. Ölünün mezara konulmasıyla berzah âlemi başlar. Bize göre bu bir kabir âlemidir. Görenlerin görüşüne arz edilmiş olması hasebiyle de o âleme biz misal âlemi diyoruz.

Esasen misal âlemi, eşyanın ilmî vücutlarının tecellî âlemidir. Bu hayat, kudret ve kaderin içine girince dünya hayatı gibi bir hayat oluyor. Yaşandıktan sonra, plân ve program sanki yine arşivde duruyormuş gibi geliyor. İşte, evliyaullahın nazarı bunlara ulaşır. Bu konuda, Şah Veliyyullah Dihlevî’nin Hüccetullahi’l‑Bâliğa adlı eseri ile[1] Mevlâna Şiblî’nin Asr‑ı Saadet serisinin 2. cildinin “Miraç” bölümünde[2] geniş malumat bulmak mümkündür.



Evliyaullahın ilk keşfi

Bazı kardeşlerimiz makro âlemdeki hâdiselere bakarak durum değerlendirmesine gidiyor ve bir kısım fikirler üretmeye çalışıyorlar. Hâlbuki bu, işin sadece bir yönüdür. Bence mikro âlem ihmal edilmektedir. Her arkadaş, evvela kendi ruh istikametine bakmalı: Allah’la ne kadar irtibatı var? Ev- bark, çoluk-çocuk endişesi yanında, ruhî hayatı adına da bir kısım kaygılar taşıyor mu? Her gün Allah’ın dinini tebliğ etme düşüncesini ve ızdırabını duyuyor mu?

Evet işte, bence herkes buna bakmalıdır. Âyette “(Evvela) siz kendinize bakın.” (Mâide sûresi, 5/105) buyrulmuştur. Yani siz, kalb balanslarınızı, ruh saatlerinizi iyi ayarlarsanız, makro âlemde her şey sizin saatinize göre ayarlanacaktır. Eskiden saati saatçiye götürdüklerinde, o ilk önce balansına bakardı. İşte bunun gibi, herkes ve her fert evvela kalb balansına bakmalı. Şayet orada bir arıza varsa, ilk defa onun izalesine çalışmalı.



Kalb balansı

Soru: Sahabe‑i kiramın her namazı Bediüzzaman Hazretleri’nin anlattığı[1] gibi miydi?

Öyle olmayanı çok azdır. Zira öyle olmasının sebepleri tamdı. Bugün sıradan insanlar bile, bir velinin arkasında kılmış oldukları namazlardan ayrı bir lezzet alırlar. Hâlbuki o devirde, her şeyiyle bir orijinalite vardı. Zamanın törpüleyici etkisi, kendisini henüz hissettirmemişti. Yer ile sema arasında irtibat devam ediyordu ve muhteşemdi. Arzda olan en ufak hâdise, semada ihtizazlar meydana getiriyordu. Semanın sakinleri yeryüzüyle yakından alâkadar oluyordu. İnsanlar, içlerinden geçen şeylerden dahi sigaya çekiliyorlardı. Böylesine her şey olmaya müsait bir zeminde yaşayan insanların, hâlet‑i ruhiyeleri bakımından bizim gibi olmaları, her hâlde düşünülmemelidir.

Bir diğer yaklaşım ise, insan, cahiliye çukuruna girmeden rabbânî olmanın ve zirvelerde gezmenin ehemmiyetini, lezzetini tam idrak edemez. Bazıları, daima vadilerde dolaşır, hisleriyle ağlar, fakat idrakleri henüz kapalıdır. İdrak buudunda bir toparlanma olunca, işte o zaman zirveye de çıkabilir. Aksi takdirde, böyleleri hisleriyle oralarda dolaşır dururlar.



Sahabenin namazı



1. Mükellefiyet olarak eda edilen namaz: Ülfet alaşımlı ve sadece Cenab‑ı Hakk’ın emrini yerine getirmiş olmakla sınırlı kılınan namazlar bu mertebeye dahildir. Hiç namaz kılmamaya göre elbette ki bu da bir mertebedir. Ancak, böyle namaz sahipleri, namazı terk etme mesuliyetinden kurtulsa da namazdan elde edilebilecek feyizlere tam mazhar olamazlar.

2. Kötülüklerden koruyan namaz: Namaz, insanları fuhşiyattan ve dinin çirkin gördüğü bütün kötülüklerden korur. Evet, Cenab‑ı Hak, namaza böyle bir hususiyet vermiştir. Ne var ki, namazdan bu ölçüde istifade edebilmek, gerçek namaz ruhunu yakalamakla mümkün olur. Şuurlu eda edilmiş her namaz, sahibini koruyucu bir atmosfer gibi kuşatır ve münkeratın yol bulup ona ulaşmasına mâni olur. Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), namazdaki bu hususiyeti, kapısının önünden geçen nehirde her gün beş defa yıkanan insanın kirlerden temizlenmesi teşbihiyle de anlatır.[1] Zaten namazdaki bu hususiyettir ki, sel sel olup üzerimize gelen münkerattan bizleri koruyup muhafaza etmektedir. Aksi hâlde bu kadar çirkinliğe ruhumuzun direnç göstermesi nasıl mümkün olurdu ki!..

3. Miraç buudlu namaz: Her dakikası seneler kazandırabilecek çapta kılınan namaz, Miraç televvünlü namazdır. Böyle bir namazı yakalamak çok zordur ve ancak seçkin ruhlara mahsustur; ama yine de mümkündür. Madem mümkündür, herkes gayret etmeli ve hiç olmazsa hayatının belli dönemlerinde böyle bir namazı yakalamaya çalışmalıdır.

Burada şu hatırlatmayı yapmakta da fayda var: Namaz her şeyden evvel bir mükellefiyettir; dolayısıyla da istenen seviye ve keyfiyette eda edilmese de, mutlaka kılınmalıdır. Seviyeli namaz kılamıyorum diye namazı terk etmek, bir şuur emaresi değil, aksine şeytana maskara olmanın ifadesidir. Mü’minler bu oyuna gelmemelidirler.

Diğer taraftan, namazın belli rükünleri, belli vakitleri vardır. Hiç kimsenin bunlarda keyfî tasarrufta bulunmaya hakkı ve selâhiyeti yoktur. Kendisinde böyle bir hak görenler de kesinlikle sağdan gelen şeytana yenik düşmüş kişilerdir. Dedikleri de söyledikleri de ilmin, bilginin değil, bu yenilginin delili ve işaretidir.



Namazda üç mertebe vardır



Kazaya kalmış namazların kazası da farzdır. Esasen, namazı bile bile kazaya bırakmak büyük günahtır.

İmam Şafiî ve İmam Malik’e göre, farz namazların sünnetleri, kaza niyetiyle o namazın kazası olarak kılınabilir. Çünkü farz, sünnetten çok daha faziletlidir.[1]

Hanefî fukahası, sünnetlerin kaza yerine kılınmasına yumuşak bakmamıştır. “Sünneti sünnet yerine, kazayı da kaza yerine kılmak gerekir.” demişlerdir.[2] Gerçi İbn Nüceym, bu hususta İmam Şafiî ve İmam Malik’in görüşünü benimsemişse de, farz namazını terkle, zaten büyük bir günaha girmiş olan insanın, o açığını kapatmak için bir de sünnetleri terk etmesi pek uygun olmasa gerek. Namazı kazaya kalan kişinin sabah‑akşam Rabbisine dua ve tazarruda bulunması gerekirken, Allah Resûlü’nün (sallallâhu aleyhi ve sellem) seferde ve hazarda terk etmediği ve kılana Cennet köşk ve saraylarının vaad edildiği, tamamı 12 rekâtı bulan revâtip sünnetlerin[3] kaza namazına feda edilmesi akla da tab’a da münasip gelmemektedir.

Ayrıca, Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem), bir hadis‑i şeriflerinde, Cenab‑ı Hakk’ın (celle celâluhu), kulunun eksik farzlarını kıldığı nafilelerle tamamlayacağını beyan buyurmuşlardır.[4] Bu sebeple, fevt edilmiş farz namazlar kaza edilmeli, nafileler de nafile olarak kılınmalıdır. “Kaza namazım çok, ömrüm hepsini kılmaya yetmez.” diyenler varsa, Allah böyleleri için inşâallah, o âna kadar kaza adına sergiledikleri gayret ve kalblerinde taşıdıkları azim, niyet ve kararlılığına göre hüküm verir.



Kaza namazları

Velilerin menkıbelerinin anlatıldığı eserlerde, kabirlerin keşfinden bahsedilmektedir. Hatta ehlullaha ilk inkişaf eden şeyin, kabirlerin keşfi olduğu söylenmektedir. Bunu şu şekilde anlamak lazımdır. Allah dostlarına gösterilen, açılan o kadar gizli hakikatler vardır ki, onlardan bir tanesi de, –belki vilâyetin ilk basamağı– kabirlerin keşfidir. Dolayısıyla mezarın içini, daha doğrusu âlem‑i berzahta olup biten şeyleri bir ehl‑i keşfin müşahedesi, çok ileri bir seviye değil sadece işin başıdır.

Yine velilerin, insanın içinden geçen şeylere –Allah’ın izni ile– muttali olması ve söylemesi, “intâk‑ı bi’l‑hak” şeklinde olup, farkında olmadan, onları Allah’ın konuşturmasıdır. Bu, sezme şeklinde de olabilir. Onlar muhataplarının zihinlerinden geçen düşünceleri sezer ve üstü kapalı bir şekilde ifade ederler. Ve anlatılanları ancak ilgili şahıslar anlayabilir. Aynı ruh hâleti içinde olmayanlar ise konuşanı deli divane zannederler.

Keşif, ister intâk‑ı bi’l‑hak olsun, isterse sezme şeklinde olsun bu, Allah dostlarının hadislerde belirtilen şu sırra mazhar olmalarıyla yakından ilgilidir: “Her kim Benim velilerimden bir veliye düşmanlık ederse, şüphesiz Ben ona ilan-ı harp ederim. Kulum kendisine farz kıldığım şeylerden daha sevgili hiçbir şey ile Benim kurbiyetime mazhar olamaz. Bir de kulum nafileler ile Bana yaklaşır ha yaklaşır ve nihayet öyle bir hâle gelir ki artık Ben onu severim. Onu sevince de, onun işiten kulağı, gören gözü, tutup yakalayan eli ve yürümesine vasıta olan ayağı olurum (Hâsılı; onun işitmesi, görmesi, tutması, yürümesi doğrudan doğruya meşiet-i hâssa dairesinde cereyan etmeye başlar). Böylesi bir kul Benden birşey isterse istediğini muhakkak ona veririm. Bana sığınırsa onu hıfz ve sıyanetim altına alırım.”[1]

Evet, keşif, peygamberlerin mucizelerinde olduğu gibi, Allah’ın dilemesiyle olur. Yoksa ben de keşfedeyim, ben de kalbden geçenleri bileyim demekle olmaz.



Kabirlerin keşfi

Hazreti Âişe Validemiz’in ifadelerine göre nübüvvet öncesi Allah Resûlü’nün (sallallâhu aleyhi ve sellem) rüyaları, ayniyle ve sabah aydınlığı parlaklığında tecellî ederdi.[1] Yani bu dönemde Nebiler Serveri’ne rüyasında gösterilen olaylar, güneş gibi ya da eşyanın aydınlık bir ortamda bütün özellikleri ile göründüğü gibi net gösterilirdi. Bu dönem en sağlıklı rivayetlere göre 6 ay kadar devam etmiştir. İhtimal vahyin 23 sene devam etmesi sebebiyle de, bu 6 aylık devreye nübüvvetin 46 parçasından bir parça denilmiştir.[2]

Rüyanın vahiy ile olan münasebetine gelince; İnsanlığın İftihar Tablosu (sallallâhu aleyhi ve sellem), vahyi bazen perdesiz olarak bizatihi Allah’tan, bazen melek vasıtasıyla bazen de perdeli ve tevile muhtaç olan rüyalar ile alıyordu. Bu ise rüyanın, bir yönüyle açık ve sarih vahyin yanında derece ve kıymet itibarıyla 46’da bir parçası olduğunu bildiren ipucu olabilir. Öyle de olsa, meselenin bir diğer yönü vardı ki, o güne kadar gelmiş geçmiş hiçbir peygambere lütfedilmeyen rüyanın, perdeli dahi olsa vahye kapı açması veya vahyin bir parçası olmasıdır.

Evet, Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), halveti, inzivası, tecerrüdü ve konsantresi ile öyle bir zemine çekilmiş; Allah da bu azimli, kararlı insana lütuf kapılarını bütün enginliğiyle açmış, âlemlerden hiç kimseye nasip etmediği nimetlerle onu serfiraz kılmıştır. Onun için Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) rüyalarının sabah aydınlığı gibi bütün netliği ile haricî âlemde zuhur etmesine bu gözle bakabilir ve bu çerçevede değerlendirebiliriz.



Rüya - vahiy ilişkisi

İbn İshak ve İbn Hişam gibi meğâzî yazarları vahyin kesintiye uğradığı dönemde Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) dağlara çıkıp hayat bezginliği izhar ettiğini yazarlar.[1] Biz böyle bir yorumu Efendimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem) isnattan Allah’a sığınırız. O’nun gibi peygamberlik hamûlesini taşımaya hazırlanmış bir iradeden, irade zaafıyla ârız olabilecek böyle bir niyet ve teşebbüsün söz konusu olabileceğini aklımızın köşesinden bile geçiremeyiz. Şimdi bunu böylece tespitten sonra vak’anın kısa bir analizini yapalım.

Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem), kırk yaşına kadar hep zirvelerde yaşadı. Uzun uzun uzletlere girdi ve insanlığın kurtuluşu adına çareler aradı durdu. Evet, âdeta ta baştan Cenab‑ı Hak, O’nun pâk ve nezih ruhunu, nübüvvetin ağır yükünü taşımaya hazırlıyordu. Öyle ki O, ilâhî bir sevkle, sanki bu uzletlerinde sürekli temrinler yapıyordu.. ve gün geldi vahiyle taltif edildi. Böyle bir pâye ile şereflendirilme Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) için, müjdelerin, muştuların en sevindiricisi, tabi aynı zamanda en düşündürücüsü olmuştu.

Evet, artık O’nun için insanlığın kurtuluşu adına bir kapı aralanmıştı. Ama bu arada hiç beklemediği bir hâdise olmuştu; vahiy birdenbire kesilivermişti. Daha önceki sevincin yerini şimdi bir hüzün, hem de tahammül imkânı olmayan bir hüzün kaplamıştı. Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) kendi hassasiyet ve derin tefekkürü ölçüsünde düşünüyor.. düşünüyor ve vahyin kesilişine bir yorum arıyordu. İhtimal O’nu en çok tedirgin eden de, “Acaba ben liyakatimi kaybetmiş olmayayım?” şeklindeki düşünceleri olabilirdi. Bu, eğer böyle idiyse, elbette ki kendisine ait bir yorumdu; O’ndan başkasının böyle bir yorumda bulunması edepsizlik sayılırdı.

Evet, Allah Resûlü, birdenbire kaybolan ışık karşısında ve nübüvvetin ilk kıvılcımlarının tutuşmaya başladığı bir dönemde hemen kesilmesinin şokuyla böyle düşünebilirdi.. bizim bakış açımız yönüyle değil, O’nun kendi hassasiyeti cihetiyle, böyle düşünmesi normaldi ve bu düşüncenin O’nda sıkıntı ve ızdırap meydana getirmesi de gayet makuldü. Diğer taraftan Ebû Leheb’in karısının şirretçe hâdisenin üzerine gitmesi ve her gördüğü yerde Efendimiz’le (sallallâhu aleyhi ve sellem) istihza ederek “Artık şeytanın gelmiyor mu?” demesi de O’nu ciddi şekilde rencide ediyordu.[2]

İşte bu mânâda dağlara çıktı, insanlardan ayrıldı ve kendini bütünüyle tefekküre verdi. İşin dış yüzü itibarıyla O’nun davranışlarına bakan ve bu davranışları Efendimiz’deki (sallallâhu aleyhi ve sellem) irade gücünü nazara almadan değerlendiren bir insan, “Acaba bu insan intihar mı edecek?” diyebilir ve O’nun yağmur yüklü bulutlara benzer hüznünü böyle tevil edebilirdi. Ama bu tevil, kat’iyen Efendimiz’in içinde bulunduğu ruh hâlini doğru olarak yansıtmamaktadır. Ve O’nu kendi büyüklüğüyle aksettirmekten uzaktır.

Burada, Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) insanların hidayeti mevzuundaki “hırs”ını da –ki Kur’ân O’nun durumunu bu kelime ile ifade ediyor–[3] düşünecek olursak O’nun davranışlarında kendi ruh yapısına göre daima böyle bir heyecanın mevcut olduğunu görürüz. Bu, insanlık adına kendini tüketme çizgisine gelmiş asil bir ruhun davranışlarındaki derinliktir. Bu hâli yakalayamamış insanların O’nu anlaması da mümkün değildir.

Kur’ân yer yer O’nun bu hassasiyetini tâdil eder. Kullanılan malzemeler farklı olmakla beraber, “Onlar, bu Kur’ân’a iman etmiyorlar diye Sen kendini helâk mı edeceksin?”[4] mealiyle vereceğimiz birkaç âyet vardır.

Bir bakıma bu âyetler, insanı tükenme çizgisine getiren fedakârlığı tasvir mahiyetindedir. O hep yaşatma arzusuyla yanıp tutuşmuş ve yaşama zevkini iradî olarak terk etmiş yüce bir ruh olarak ömür sürdü. Bu itibarla O’nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) vahyin kesilişindeki ruh hâlini düşünürken de meseleyi böyle değerlendirmek gerekir.



Tükenme çizgisindeki fedakârlık tablosu

Cenab‑ı Hakk’ın Zât, sıfât, esmâ ve ulûhiyetiyle alâkalı hususlarda söz söylerken çok dikkatli ve edepli olunmalıdır. Bunlar, bizim idrak ve ihata çerçevemizi aşacak kadar engin ve derin konulardır. Bize ait kelimelerin dar kalıpları, ummanlaşan o mânâları ifadeden her zaman âciz kalmıştır ve âciz kalacaktır. Bir kere onlar, keyfiyet ve kemmiyetten münezzeh ve müberradırlar. Evet, elimizde onları ölçecek ne bir ölçü ne de bir kıstas vardır. Bütün mukayese usûllerinin iflâs ettiği böyle bir zeminde, düşünceleri beyana dökmenin en beliğ yolu sükûttur, konuşmamaktır. Ne var ki bazen izah adına konuşma zarureti hâsıl olabiliyor. Öyle zamanlarda da, Bediüzzaman Hazretleri’nin tavır ve anlayışı bizler için bir ölçü olmalı ve yapılan izahlarda mutlaka “münezzeh, mukaddes, müberra” gibi edep ifadeleri kullanılarak Cenab‑ı Hakk’a ait “şuûn” öyle anlatılmalıdır.[1] Yoksa O Zât‑ı Ecell‑i Âlâ’dan, herhangi birinden bahsediyor gibi bahsetmek hatadır, ciddi bir saygısızlık ve cehalet ifadesidir. Hâlbuki ne cehalet ne de saygısızlık mü’mine yakışan sıfatlar değildir…



Hassas konular

Efendimiz sadece bir teşrî peygamberi değildi. O, aynı zamanda tam bir temsil peygamberiydi. Ne demiş, ne söylemişse mutlaka onu hayata geçirmiş ve tatbik etmişti.

Şimdi O’nun sadece bir itaat şuurunu nasıl mayaladığına bakalım: Bir toplum düşünün ki, bu toplumda ne babanın oğluna sevgi beslemesi ne de oğulun babaya saygı göstermesi söz konusudur. Bu toplum içinde kardeşler arası, menfaatin dışında hiçbir değer hükmü göstermek mümkün değildir. Hemen her evde birkaç köle vardır ve o günkü insanlar, bu kölelere herhangi bir ev eşyası kadar dahi değer vermemektedir. Kölelerin, efendileriyle aynı sofraya oturması; zaten kat’iyen söz konusu değildir. Evet, köleler de bir canlı türüdür; ama asla insan değillerdir. Bu itibarla da hür insanların yararlandıkları şeylerden kat’iyen yararlanamazlar. Bu düşünce, toplumda öylesine yerleşmiş ve kök salmıştır ki, aksini iddia etmeye imkân yoktur. Hatta böyle bir iddia cüreti, cinnetle eşdeğerdir. İşte böyle bir toplumda, Allah Resûlü öyle bir itaat şuuru geliştirip yerleştirmiştir ki, cihanda bir eşi ve benzeri yoktur.

O, sadece “Başınızdaki, kuru üzüm gibi kıvırcık saçlı bir siyahî de olsa, dinleyin, itaat edin.”[1] demekle işin yakasını bırakmamış ve meseleyi bizzat pratiğe döküp hayata da geçirmiştir.

Düşünün ki, Zeyd İbn Hârise azatlı bir köledir. Hâlbuki Allah Resûlü onu, içinde Cafer İbn Ebî Taliplerin, Abdullah İbn Revahaların ve Halid İbn Velidlerin bulunduğu bir orduya kumandan tayin etmiş ve bu orduyu Bizans’a karşı göndermişti.[2] Daha sonraki yıllarda meseleyi daha da bir kökleştirmek için, yine içinde Hazreti Ebû Bekirlerin, Hazreti Ömerlerin bulunduğu[3] bir orduya Üsame’yi kumandan tayin etmişti[4] ki, en mübalâğalı ifadeye göre o gün Üsame’nin yaşı henüz on yedi‑on sekizdir...[5]

Şayet Efendimiz’in, bütün söz ve icraatı bu şekilde değerlendirilebilse, O’nun sadece bir teşrî peygamberi olmayıp aynı zamanda bir temsil peygamberi olduğu hususu daha iyi anlaşılacaktır.



Temsil peygamberi

İslâm, teoriler manzumesi bir kısım din görünümündeki sistemlerle kıyas edilemez. O, bizzat hayatın içinde gelişmiştir. Onun için biz rahatlıkla şunu iddia edebiliriz: İslâm’ın tatbik edilemeyen ve tatbik edilemeyecek olan hiçbir meselesi yoktur. Ve yine şunu çok rahatlıkla söyleyebiliriz ki, Allah Resûlü yirmi üç senelik zaman dilimi içinde, mikro plânda olmuş ve olacak her türlü probleme çare bulmuştur. Yapılması gerekli olan şey, mevsimi gelince, O’nun ortaya koyduğu çözümlerin yorumlanmasıdır. Zaten İslâm’ın bütün prensiplerine kıyasla, yüzde yirmi oranında kalan bazı meselelerin, içtihada açık olması da, bunlara göre yorumlanabilmesine kolaylık sağlamak ve İslâm’ı her devir ve zamanda yaşanabilir dinamik bir hukuk sistemi hâline getirmek içindir.

Bilmem ki insanlık, İslâm’ın bir başkasında bulunması imkânsız bu özelliğini ne zaman kavrayacak ve ona değeri ölçüsünde sahip çıkacaktır? Hâdiselerin seyri bunun pek de uzak olmadığını gösteriyor. Daha şimdiden, vicdanın sessiz feryadını duyabilen kulaklarda “Şu istikbal inkılâbâtı içinde en yüksek ve gür sadâ İslâm’ın sadâsı olacaktır.”[1] gerçeği yankılanmaya başladı bile...



İslâm her an canlı ve dinamiktir

Bazı insanlar vardır; yaratılışları itibarıyla kötülüğe kapalıdırlar. Nitekim cahiliye döneminde de böyle insanlar bulunuyordu. Bir dönem ki, o dönem âdeta bütün kötülüklerin panayırıydı. Fakat bu temiz fıtratlar böyle bir panayırda dahi iffetlerini, ruh safvetlerini koruyabilmişlerdi. İşte, Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Osman (radıyallâhu anhümâ) bunlardandı. Ancak böyle bir yaratılışa sahip olmak, tek başına ve imanın dışında bir kurtuluş garantisi midir? Kesinlikle hayır! Aksi olsaydı, kurtulanların başında Allah Resûlü’nün amcası Ebû Talib’i saymak gerekirdi. Ama biliyoruz ki, Ehl‑i Sünnet’in bu mevzudaki kanaati hiç de öyle değildir.[1]

İman, insanın Cenab‑ı Hak’la irtibata geçmesidir. Böyle bir bağ olmadıkça ahirette kurtuluş mümkün değildir. Nasıl hayır denilebilir ki; insanlar bile kendi kurdukları sistemlere bağımlılığı bir esas kabul ediyorlar. Diyelim ki, herhangi bir kişinin ayrı ayrı yüz tane üstün yanı vardır. Ancak bu insan mensup olduğu millet ve devletin her şey kabul ettikleri sistemlerine aykırı bazı davranışlar sergilemektedir.. veya düşüncede onlarla aynı doğrultuda değildir.

Şimdi, böyle bir sistemin savunucuları, acaba yüz tane üstün vasfı olan bu insanı kendilerinden kabul ederler mi? Bugüne kadar gördüklerimizle, bu soruya müspet cevap vermek mümkün değildir. Demek ki, faziletler bir bakıma insanlar arasında dahi tek başlarına yeterli olamayabiliyorlar. Hâlbuki imansızlık, mevcut bütün faziletleri sıfırlayacak kadar korkunç bir cinayettir. Çünkü o, bütün varlığa karşı bir tahkir ve tezyif tavrının adıdır.



İmanla bağlantı olmadıkça

Kabir azabı hakkında Fahreddin Râzî ile İmam Gazzâlî’nin farklı mütalâaları var. Bunlardan biri, azabı ruh ve cesedin birlikte duyacağını söylerken,[1] diğeri, sadece ruh muazzep olur diyor.[2] Kanaatime göre, sadece kabir azabının teferruatına ait meselelerde değil, bunun gibi aslı Allah ve Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) tarafından beyan edilip, teferruatına ait malumatların verilmediği her İslâmî mesele için bu türlü şeylerin kapağını fazla açmamak, o mevzular hakkında ileri‑geri fikir beyan etmemek gerektir. Bu düşünceye Cenab‑ı Hakk’ın Arş’a nüzulü için, İmam Malik’in “Nüzul haktır, keyfiyeti meçhuldür, bu hususta soru sormak ise bid’attır.”[3] sözü misal olarak verilebilir.

Evet, aslında biz, ruh‑ceset münasebetinin perde arkasını bilemiyoruz. Mesela, rüyalarda ruh‑ceset münasebeti nasıldır? Korkulu rüyalarda ceset niye terler, ürperir? Dehşetli rüyalarda neden insan rüyanın dehşetine göre titrer, ağlar, hatta ağlayarak uyanır?

Netice itibarıyla 20. asırda ilmin bütün verilerini, teknolojinin tüm imkânlarını ve insanlık tarihinin tecrübelerini harmanlasak bile, dünyada ruh‑ceset münasebeti hakkında kesin bir söz söyleyemiyoruz. Nerede kaldı, âlem‑i berzah hakkında tespitlerde bulunmak!



Kabir azabı

Sadüddin Teftâzânî, imanı şöyle tarif ediyor: “İman, insanın aklını kullanması veya âfâkî ve enfüsî tefekkür neticesinde Allah’ın, insanın içinde yakacağı bir meşaledir.” Öyleyse Nebi’nin ve dava yı nübüvvetin vârisleri olan tebliğ ve irşad erlerinin esas vazifesi bu meşaleyi tutuşturmak olmalıdır. Şöyle de düşünebiliriz: Nebi, bütün kâinatı bir kitap hâline getirse, sonra bir “mâ i zülâl” gibi insanların içine akıtsa, münhasıran bu cehd ve gayretle insanda iman hâsıl olur mu? Sizin aklınıza gelebilir ki, Nebi’nin bu çalışması karşısında olmalı. Hayır, Allah o meşaleyi yakmadıktan sonra olmaz. Onun için Nebi’nin niyeti, gayreti müsellem olmakla beraber, Allah’ın meşîet ve iradesine, O’nun o buudda tecellîsine ihtiyaç vardır. Öyleyse günümüzde bu vazifeyi yüklenen dava erleri de “kîl ü kal” ile, abes uğraşılarla vakit geçireceklerine bir zamanlar nebilerle temsil edilen ve onların diliyle tebliğ edilen o yüce hakikatleri kabul ettirmek için önce Allah ile irtibatlarını kuvvetli tutmaya bakmalılar; bakmalılar ki, irşatlarında müessir olsunlar.



Nebi misyonu

İnayetler önemlidir; inayetler kadar önemli olan bir başka husus da onların vicdanda duyulması ve derinden derine hissedilmesidir. Tıpkı aç bir insanın yemeği, susuz birinin suyu, uykusuz kişinin de uykuyu duyması, hissetmesi gibi… Evet, Cenab‑ı Hakk’ın hizmet‑i imaniye ve Kur’âniye adına, şahsî hayatımız veya arkadaşlarımız için lütuf ve ihsan buyurduğu nimetleri vicdanlarımızda duymak çok önemlidir. Zira bu nimetler duyulduğu oranda, şükür de içten ve samimi olur. Aksi hâlde şükürler çok sathî kalır. Böyle sathî şükürlere karşı da Allah (celle celâluhu) nimetini ziyade ile mukabelede bulunmayabilir.

Sonra, tevhid akidemizin gereği olarak, her şeyi O’ndan bilmek de en az diğeri kadar mühim bir esastır. Yani evvela, hususiyle dine hizmete müteallik o enginlik ve derinlikte her şeyimizle kucaklayıcı ve ihata edici bir mülâhazayla lütuflarını duymak, ardından da sürekli bu iyilik ve güzellikleri bizim iyilik ve güzelliğe kabiliyetimiz olmadığından, hep O’ndan bilmek. Zaten işin aslı da öyle değil mi? Allah (celle celâluhu), kuvve‑i zâikayı (tat alma duygusu) tespit etmeseydi neyi, nasıl duyacaktık? Haricî eşya ile ledünnî dünyamız arasında bir münasebet kurmasaydı varlığı nasıl hissedecektik?

Aslında insan, bunun böyle olduğunu düşünerek bulamasa bile, Kur’ân’ın talimi gereği her şeyi Allah’tan bilmek zorunda. Allah (celle celâluhu), “Sana gelen her iyilik Allah’tandır, sana gelen her kötülük de kendi (işlediğin günahlar yüzü)ndendir.” (Nisâ sûresi, 4/79) buyuruyor. Üstad da “Kader Risalesi”nde ısrarla hep bunun üzerinde duruyor.[1]

Evet, güzellikler O’ndan, fenalıklar bizden; çünkü bütün hayırlar, güzellikler ve insanı Cennet’e götürecek şeyler mekârihle kuşatıldığı için nefis hiçbir zaman bunları istemez. Diğer taraftan Cehennem’in muhat olduğu şeyler, yani şehvet, yalan, kin, menfaat... vs. kuvve‑i cazibesi ile insanı yanına çeker. Yani insanın çevresi her zaman Cennet’e engelleyici, Cehennem’e çekici faktörlerle çevrilidir. İşte bunca karmakarışık şeyler arasından insanın sıyrılması, hayra muvaffak olması ve neticede de bunu kendinden bilmesi bütün bütün insafsızlık ve Allah’ın engin lütuf, ihsan ve inayetini görmemek demektir ki, bunun adına en hafif şekliyle nankörlük denir.

Hâsılı, mazhar olduğumuz lütuf, ihsan ve inayetleri önce hissetmek, hissettiğimiz ölçüde içten şükürle mukabelede bulunmak ve bütün bunları Allah’tan bilmek, kulluk şuuru ile dopdolu olan bir insanın vasıfları olsa gerek…



İnayetler ve onların hissedilmesi

İnsan, iyi‑kötü binlerce duyguyla sarılı bir yumak gibidir. Duygular itibarıyla onun, her zaman bir melekî bir de şeytanî yanı vardır. O bunlardan birisiyle âlâ‑yı illiyyîne çıkarken, diğeriyle de aşağıların aşağısına düşebilir.

İnsana nezaret eden 300 küsur melek, insanın Cenab‑ı Hakk’a kurbiyetini temine çalışırken, etrafını çevrelemiş habis ruhlar da onu Allah’tan uzaklaştırıp şeytana dost yapmaya gayret ederler.[1] Zira insanda her iki tarafa da cevap verecek merkezler vardır. “Latîfe‑i rabbâniye” meleklerle kontakt kurarken, nefis de şeytanla irtibat hâlindedir. Ve bu iki merkezin daima birbiriyle çatışması söz konusudur.

Nefis, asıl yapısı itibarıyla küdûretlidir, karanlıktır. Ancak belli temrinlerle onu zapturapt altına almak ve onda melekî duygular lehine gedikler açmak da mümkündür. Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem), “Şeytanım Müslüman oldu.”[2] ifadesini böyle anlamak; Bediüzzaman ve emsali büyüklerin nefsin teslimiyetinden bahsetmelerini de böyle değerlendirmek muvafık olsa gerek.[3]

İnsanda bir de vicdan vardır. Vicdan bir yönüyle nefsin alternatifidir. Her insanda vicdan bulunur. Fakat onun istikamet ve dengeyi koruması ancak İslâm’la mümkündür. İnsanı, herhangi bir varlık olmaktan kurtarıp, olgunlaştıracak tek terbiye yolu, metodu İslâm’ın ruhunda meknîdir.



Duygular yumağı bir varlık: İnsan

Ruhun cesetle olan münasebeti devamlıdır. Ancak bu münasebet rüyada, berzahta, haşirde, Cennet’te veya Cehennem’de ayrı ayrıdır.

Uyku hâlinde ruh, yarı bir kayıtsızlığa ulaşır. Dolayısıyla insan, rüyasında yüzlerce ayrı ayrı yerde bulunabilir ve binlerce insanla görüşebilir. Bu arada uyuyan cesetle ruhun münasebeti de devam eder.

Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), cenazeler için ayağa kalkardı.[1] “Ölüye eziyet, aynen diriye eziyettir.”[2] buyururdu. Kabirlere hususi alâka gösterirdi.[3] Bütün bunlardan kabir ve berzah âleminde ruhun cesetle münasebettar olduğunu anlıyoruz. Tabi bu münasebeti, uyku hâlindeki münasebet gibi düşünmek de yanlıştır.

Tekrar diriliş de yine ruh ve ceset beraberliği içinde olacaktır... Olacaktır ve ahirete ait ceset, oraya münasip bir şekil alacaktır. Çeşitli hadislerin işaretinden anlaşılan mânâ budur.[4] Acbüzzenebin, ne olduğu, keyfiyeti bizce tam bilinemese de, varlığı kat’îdir. Cenab‑ı Hak, bu aslî zerrelerden –ki ona isterseniz “gen”, isterseniz başka bir şey diyebilirsiniz– insan vücudunu tekrar inşa edecektir. Ebede kadar uzayıp giden ahiret hayatında da ruhun cesetle olan münasebeti korunacaktır. Ancak bu münasebet de yine, diğerlerinden farklı olacaktır.



Ruh - ceset ilişkisi

İslâm’a hizmet edenler, mutlaka şevkle dolu olmalıdırlar. Evet, bizim için ye’se düşmemek, devamlı metafizik gerilim içinde bulunmak ve hep şevk içinde bulunmakta zaruret var... Fakat şevk ile, şen şakrak olmayı birbirine karıştırmamak lazım. Hizmet edenler için şevk ne kadar faydalı ve yararlıysa, şen şakrak olmak da o ölçüde zararlıdır. Evet, şevk, ilâhî rahmeti, diğeri ise ilâhî gadabı celbetmeye birer davetiye hükmündedir. Bilhassa, yapılan bir hizmeti şükran ve minnetle karşılayıp iki büklüm olacağımız yerde hemen sevinçle paylaşmaya kalkışmamız çok hatalı bir davranış olsa gerek.

Şevke gelince o, İnşirâh Sûresi’nin son âyetlerinde anlatıldığı gibi bir işi bitirdikten sonra hemen diğer bir işe koyulmak ve yapılan işlerde herhangi bir kesintinin meydana gelmesine fırsat vermemektir.[1] Ama bunları yaparken rağbet ibresi daima Cenab‑ı Hakk’a yönelik olmalı ve asla nefse pay ayrılmamalıdır.



Şevk ufku

Dine hizmet etmeyi gaye edinenler, ilk günkü ihlâs ve samimiyetlerini artırarak, mutlaka onu korumak zorundadırlar. Bu da onların iradeleriyle kendilerini sürekli dengelemelerine bağlıdır. Aksi hâlde baş döndürücü muvaffakiyetler karşısında ihlâslarını koruyamaz ve geldikleri yere, hem de dipsiz bir kuyuya düşer gibi düşerler. Evet, zirvelerde bulunmak oldukça tehlikelidir. Dağların, yerin üstündeki kadar, yerin altında da uzantıları vardır. İhlâsı kaybeden insan daha önce hangi zirvede bulunursa bulunsun, dağların altta kalan kısmı gibi oluverir.. oluverir de kazanma kuşağında kaybetmenin ızdırabını acı acı yaşar. Unutmayalım: İhlâsla elde edilen nur helezonunun aşağısı, gayyâdır.

Evet, düz yolda yürüyenler için böyle bir tehlike söz konusu olmasa da zirvede bulunanlar için her zaman bahis mevzuudur. Biz bu mülâhaza ile herkesi düz yolda yürümeye teşvik etmiyoruz. Edemeyiz de; zira, bu durum, dünyaya geldikleri gibi giden insanların durumudur. Hâlbuki bizler hep zirvelere doğru pervaz etmek için dünyada varız. Bu durumumuzu da, yine bizi yükselten faktörlere sımsıkı sarılmakla korumak zorundayız. Hiç şüphesiz bu faktörlerin en başta geleni de ihlâstır. İhlâs, yapılan her işi Allah rızası için yapmak demektir.



İhlâsı koruma

İnsan bazen birilerini delice sever; ancak, bazen karşı taraftan aynı karşılığı göremez. Çünkü fıtrat, fıtrî olmayan şeyi reddeder. O zaman da sevgi, düşmanlığa dönüşür. Öyle ki, daha önce övmede değer kabul ettiği bütün hasletler, daha sonra onu yermeye esas teşkil eder. Önce, kendi kendine, o şahıs için gönlünde bir Süleyman tahtı kurmuştur. Şimdi de o tahtı kırıp geçirmekte ve söküp atmaktadır. Kim bilir belki de ne kurduğundan ne de kırıp döktüğünden karşıdakinin hiç mi hiç haberi yoktur. Lüzumsuz bir küskünlük ve tıpkı “Tavşan dağa küsmüş, dağın haberi yok.” misalinde olduğu gibi…

Evet, her şeyde olduğu gibi sevgide de ifrat ve tefritten kaçınmak gerekir. Bu mevzuda, Allah Resûlü’nün (sallallâhu aleyhi ve sellem) verdiği ölçü ne kadar çarpıcı ve ne kadar ibretâmizdir! “Sevdiğini bir ölçüde sev, belki bir gün o, düşmanın olur. Kızdığına da yine bir ölçüde kız, belki bir gün dostun olur.”[1]

Evet, sevgide de düşmanlıklarda da hep birer açık kapı bırakılmalıdır. Ta ki, vakti geldiğinde girişler kolay olsun.



Sevgide ifrat

Biz, bugün Müslümanlar olarak çok ağır bir mesuliyetin altında bulunuyoruz. Bir dönemde sahabe gibi seçkinlerle temsil edilen bu dava bugün, cılız iktidarımıza rağmen, ilâhî bir ihsan olarak omuzlarımıza yüklenmiş durumda. Burada “biz” derken İslâm’a hizmete gönül vermiş bütün inanan insanları kastediyorum. Bu işin şakası yoktur…

Evet, sahabe rolünü üstlenmek çok ağır, ağır olduğu kadar da şerefli bir vazifedir. Böyle bir işin altından kalkabilmek, ancak kalbî ve ruhî hayatın devamlı kontrolüyle mümkündür. Yoksa rolünü güzel oynayamamış insan mahcubiyeti içinde sahneden tard edilme durumu da söz konusudur.



Mesuliyet

Tebliğ ve irşad, insanı hüzünle bütünleşmelidir. Derecesine göre bütün büyüklerde hüzün, müşterek bir vasıf gibidir. Zaten tebliğ ve irşad, istenen ölçüde tesir icra etmiyorsa, dava adamının bu gibi hâllerde hüzünle iki büklüm olması gayet tabiîdir.

Hüzün, peygamberlerde doruk noktadadır. Evet, insanların küfür ve küfran içinde bulunmaları onları hep hüzne boğmuştur. Hüzne boğmak bir yana onları ve onlar gibi düşünen dava adamlarının uykularını kaçırmıştır. Evet, bir dava adamında bu seviyede hüzün yoksa, o, belli ölçüde eksik sayılır. Bu durumda ruhî hayat tekrar ber tekrar gözden geçirilmeli ve o eksik taraflar mutlaka düzeltilmelidir. Hatırdan çıkarmayalım ki, hüznü kaybeden çok şey kaybetmiş, onu bulan da çok şey bulmuş sayılır.



Hüzün

Müslüman’ın her hareket, her davranış ve her sözü mutlaka ölçülü olmalıdır. Bu cümleden olarak, mesela insanlarla iyi diyalog içinde olmak çok güzel bir davranıştır. Ama bu, mü’minin itikadını, imanını zedeleyici şekle dönüşmemelidir. Müslüman, herkese karşı hoşgörülü olmalıdır, fakat küfrün bizzat kendisini hoşgörmek doğru değildir.

Davranışlarımız daima ciddiyet yörüngeli olmalıdır; ne var ki ciddiyet ile buz gibi soğuk davranışlar da birbirine karıştırılmamalıdır. Latîfeleşme, nükteli sözler söyleme bazen sohbete ayrı bir çeşni katar. Şu kadar var ki, şaklabanlık ve sululuk da hiçbir zaman, kıvrak zekâ mahsulü ince nüktelerle iltibas edilmemelidir.

Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) de yer yer latife yapardı. Ama O’nun her latifesi de ciddiyet gamzeliydi. Bir gün çölden gelen Zâhir (radıyallâhu anh) adındaki sahabinin arkadan gelip gözlerini kapatmış, sonra da “Benden bu köleyi alacak var mı?” demişti. Zâhir, kendisine yapılan bu iltifatla kendinden geçmiş ve “Yâ Resûlallah! Çok ucuz bir köle satıyorsunuz.” demişti. İşte sözün burasında Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem), Zâhir’i ömür boyu gaşyedecek şu mukabelede bulunmuşlardı: “Fakat sen Allah yanında çok kıymetlisin.”[1]

İnsanın, anne-baba ve evlatları yanında vakar ve ciddiyet içinde durması, anne‑babaya karşı saygısızlık, evlatlara karşı da bir mürüvvetsizliktir. Ama resmî makamında oturan bir insanın, vakar ve ciddiyeti, gayet yerinde bir davranıştır. Misalleri çoğaltmak mümkündür. Sözün özü, Müslüman’ın her davranışı peygamberâne olmalıdır.



Davranışlarda ölçü

İnsan her zaman gurur ve kibir esintilerine karşı duyarlı olmalı ve devamlı murâkabe, muhasebe ile nefsini ezmesini bilmelidir. Zannediyorum bunun en kestirme yolu da, mazhar olunan bütün iyiliklerin Allah’tan geldiğini kabul, tasdik, itiraf ve ilan etmektir. Yoksa gurur, kibir ve kendini beğenme gibi hastalıklar bünyeye yerleşir ve bir daha da onları yerleştikleri yerden söküp atmak mümkün olmaz.

Üstad Bediüzzaman’ın da dediği gibi, insan kuru üzüm çubuğuna benzer. Nasıl ki o kuru çubuğun, üzümler üzerinde bir hak iddiası söz konusu değildir. Öyle de insan, kendindeki meziyetleri sahiplenemez ve bunların kendisinden kaynaklandığını iddia edemez.[1]

Gurur, kendini bulamamış küçük insanlara ait bir boşluktur. Yine Üstad’ın dediği gibi: Cemiyet hayatında herkesin görünmek istediği bir pencere vardır. Boyu kısalar görünmek için ayak parmaklarının ucuna doğrularak uzun görünmeye çalışırlar ki, bu durum esasen onların kısalığını ele verir. Boyu uzunlara gelince onlar da görünmemek için iki büklüm olurlar. Bu itibarla tevazu, bir büyüklük emaresi, tekebbür de küçüklük emaresi sayılmıştır. Evet, büyüklerde büyüklüğün işareti küçük görünmek, küçüklerde küçüklüğün işareti de büyük görünmektir.[2]

Basit insanlarda kompleks olur. Zaten büyüklenme de bunun bir tezahürüdür. Hâlbuki inanan insanlarda aşağılık duygusu olmamalı. Aslında, bunca ilâhî lütuflarla serfiraz mü’minde niçin aşağılık duygusu olsun ki? Evet, bir kere o, kendini idrak seviyesinde bir insandır. İkincisi, iman gibi bir cevhere sahiptir. Üçüncüsü, eğer yapabiliyorsa, iman ve Kur’ân hizmetinde kendine düşen önemli misyonu vardır. Bütün bu meziyetlerle taltif edilmiş bir insanda aşağılık duygusu olamaz ve olmamalı. Öyleyse kibir, gurur ve kendini beğenmişlik gibi kötü duygular da onda olmamalı.



Bir muhasebe

İnsan ölüm ânında, şuuraltına yerleşmiş düşüncelere göre hareket eder. Nice insanlar vardır ki, ölüm ânında neler neler sayıklayarak ölmüşlerdir.! Onun için, inanılacak şeylere, can hulkuma gelmeden önce inanmak ve bunu bir şuur hâline getirmek çok önemlidir. Aksi hâlde, o imanın insanı kurtarması, başka bir ifadeyle, kurtarıcı iman olması bir hayli zordur.

Herkes, son ânında ve daha sonrasında kendi seviyesine göre, bir hayli “keşke” diyecektir: Keşke iman etmiş olsaydım! Keşke imanımla ayne’l yakîn mertebelerinde seyr ü seyahat edebilseydim! Keşke hakka’l yakîne ulaşabilseydim! Keşke bütün doğruları vicdanımda duyup yaşayabilseydim..!

Evet, “keşke”ler çok.. ve Kur’ân, pişmanlık dolu böyle “keşke”lere işaretler eder. Ama bu makamda söylenecek “keşke”lerin insana faydası olmayacaktır. O tefekkür burada yapılmalı ki, bir fayda versin ve orada menfaati dokunsun.



Can hulkuma gelmeden

Allah’ın dinine hizmette zamanın şartlarını bilme, tanıma ve hizmeti ona göre plânlama çok önemlidir. Böyle bir bilgiden mahrum kimselerin yaptıkları hizmet ne kadar samimi, ne kadar hayatî de olsa uzun ömürlü olamaz. Olamaz, zira hizmetleri fıtrat ve mâkuliyet zeminine oturmamıştır. Zaman, yaradılış âhengine uyum sağlayamamış her şeyi yer, öğütür, siler, bitirir. Onun için ısrarla söylüyorum ve söylemeye de devam edeceğim: Bizler mutlaka iman ve Kur’ân hizmeti adına her şeyi zamanın akışına uygun şekilde dizayn etmek mecburiyetindeyiz. Buna Kur’ân dilinde “basiretle davet”[1] denilir. Çağın gerektirdiği kültürle bezenmek, sağa‑sola sapmadan ilerlemek; işi yarıda bırakmamak ve azimle yürümek, neticeyi Allah’tan bilmek... işte basiretle hizmet!

Diyelim ki siz, meleklerden üstün bir insan yetiştirmek istiyorsunuz? Böyle bir insan nasıl ve hangi metotla yetişir? Evvela bunun çok iyi bilinmesi gerekir. Sonra da yürüdüğünüz yolda zerrece inhiraf etmeden hep aynı istikamette ve büyük bir kararlılıkla ilerlemeniz icap eder. Ancak, bu da yetmez; işi sonuna kadar götürmeniz lazım gelir. Söz gelimi, hizmetinizi yoğunlaştırdığınız insan, melek hâline gelse ve siz işi burada bıraksanız yine basiretle davet yapmış olamazsınız. Çünkü istenen hedefe henüz varılmamıştır. Dolayısıyla da, yarıda kestiğinizde hizmetinizin semeresini alamazsınız. Zira iş, böyle bir noktada kesilince, önce bir duraklama, ardından geri kayma, onun ardından da bir kokuşma başlar ve derken o güne kadar yaptıklarınız heba olup gider. Siz bu misali alıp, aynen topluma da tatbik edebilirsiniz. Eğer meleklerden üstün bir toplum için yola çıkmışsanız, o toplumu yetiştirinceye dek gayretiniz devam etmelidir. Tabi, toplumu bu seviyeye ulaştıracak yolda yürüyerek ve daveti basiretle götürerek ve basiretle yürüterek...



Basiretle davet

Bazılarımız yeme içme hususunda şüpheli olan şeylerden dahi kılı kırk yararcasına kaçınır. Bu, bir insanın mânevî hayatı adına güzel bir davranıştır ve hiç kimse tarafından da küçümsenemez. Ne var ki, aynı şahsın, haram olduğu Kitap ve Sünnet’le sabit kesin hükümler karşısında da aynı duyarlılığı göstermemesi insanı hayrete sevk ediyor. Mesela, bazı gıda maddelerini yiyip yememe hususuna o kadar dikkat eden bir insan, çok rahatlıkla gıybet edebiliyor, yalan söyleyebiliyor, haset edebiliyor. Hâlbuki biri şüpheli şey yemek, diğeri ise kardeşinin etini, hem de ölü iken dişlemektir…

Böyle düşünmek, şüpheli şeylerden kaçınmayalım mânâsına gelmez; bu, Allah’ın haram kıldığı şeylere karşı daha dikkatli ve daha duyarlı olalım demektir. Gıybet ki, hem ferdin amelini yer bitirir hem de toplumu içten içe çürütür. Diğer haramları da buna kıyas edebiliriz. Ama nedense halk arasında haramlar çok ucuza gidiyor. Oysaki ölçü, bizim heveslerimiz değil, Kitap ve Sünnet olmalıdır.



Ölçü

Bizim eksik yanlarımızdan biridir kendi insanımıza değer ve kıymet vermemek. Elbet her insan, insan olarak belli bir değer ve kıymete sahiptir. Ama insanı asıl değerlendiren ve onu diğer varlıklardan farklı hâle getiren ondaki iman ve takva duygusudur.

Kendi insanımıza, bu ölçüleri nazara alarak ve istenen seviyede değer verdiğimiz söylenemez. Tevazu ve mahviyet meselesi bizde yanlış anlaşılmıştır. Bizler daha çok, karşımızdaki şahsa ait vazifenin savcısı gibi davranmışızdır. Bununla şunu arz etmek istiyorum:

Dediğimiz ölçüler içinde kendisine hürmet beslememiz gereken şahıs, kesinlikle hiç kimseden hürmet beklememelidir. Aslında başkasından hürmet bekleyen, hürmete lâyık olmadığını da bu zaafıyla ortaya koymuş sayılır. Ancak o şahsın hürmet beklememesi bizim ona hürmet etmemize mâni değildir.

Mesela, Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) kendisi için kıyam edip, ayağa kalkan sahabeyi her defasında ikaz etmiş ve “Acemlerin büyüklerine ayağa kalktığı gibi ayağa kalkmayın!”[1] buyurmuştur. Ama, sahabe de her defasında, O’na hürmeten ayağa kalkmıştır. Biz bu tabloda her iki tarafın kendine ait vazifeyi nasıl dengede tuttuklarını görmekteyiz. Ve yine Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), hakemlik için gelen Sa’d İbn Muaz’ı kastederek yanındakilere, “Efendiniz için ayağa kalkın!”[2] buyurmuşlardır. Bu bir edep öğretisidir. Ne var ki, kendisine hürmet edilen şahıs da mutlaka kendine düşeni yerine getirmelidir. Yani, insanlardan kat’iyen hürmet etmelerini beklememelidir. Zaten Allah Resûlü: “Kim kendisi için kıyam edilmesini arzu ederse Cehennem’de yerini hazırlasın.”[3] buyurarak bu hususa da ışık tutmuştur. Ancak, bu mevzuda da biz, bize düşen görevi yerine getirmek zorundayız.. zorundayız, zira büyüklerin iç muhasebesini sağlamak bir mânâda bizim vazifemiz değildir.

Görülen odur ki, büyüklere hürmet hususunda istenen ölçüde duyarlı değiliz. Ama bir kısım ehl‑i dünya bunu çok iyi becermektedir. Her biri sürekli, birer riya heykeli insanları şişirip, büyüten ve toplumu onlara karşı saygılı davranmaya zorlayan çalışma içindedir. Evet, lise mektebi kültürünü dahi hazmedememiş nice yazar‑çizerin toplumumuzun gündemini yönlendirmesinde onların bu davranışının çok büyük bir rolü olduğu inkâr edilemez. Bizler ise, ülkemizin yetiştirdiği nice deha çapındaki kimseleri, kısır bir anlayışın mahkûmu etmişizdir. Onlar içtimaî platformda veya başka sahalarda ne kadar ilerlemiş ve ne derece zirveleşmiş olurlarsa olsunlar, bizim yanımızda hep “dünkü” durumlarında kalmışlardır: “Bizim Ali, bizim Ahmet.” Evet, nedense bunlar bir türlü “Ali Bey, Ahmet Bey” olamamışlardır!..

Hayır, bu davranış doğru değildir. İnsanları verimli hâle getiren biraz da onların çevreleridir. İçimizden yetişen ve hakikaten saygı duyulması gereken bu insanlara “dünleri” adesesinden bakmak ve onları hâlâ çocuk görmek, bana biraz çocuksu gelmekte. Hatta buna, çobanca bir davranış demek bile mümkündür. Nice büyükler, bizim bu çobanca davranışlarımız arasında bir sürgün hayatı yaşayıp ömür tüketmişlerdir. Eğer onların toplum içinde daha faydalı, daha verimli olmalarını arzu ediyorsak, büyüklerimize gereken hürmeti göstermeli ve onların israf olup gitmelerine meydan vermemeliyiz. Evet, “mârifetin, biraz da iltifata tâbi olduğu” gerçeğini unutmamalıyız. Bunları söylüyorum ama yine de unutkanlığın bizde müzmin bir hastalık olduğunun şuurundayım.



Gereken hürmet

Ucub, kibir ve fahr, insanı mahveden zaaflardandır. Üçü arasında nispî bir fark olmakla beraber, hepsiyle de mutlaka mücadele edilmesi gerekir. Hem de kesintisiz, bütün bir ömür boyu mücadele...

Ucub, insanın kendini beğenmesidir. Öyle ki şahıs bu zaaf sebebiyle kendini her zaman üstün görür ve hayatını da bu yanlış mülâhazaya göre programlar. Kibir ise, içteki büyüklük hissinin, yani ucbun dışa taşarak, insanın davranışlarına aksetmesidir. Fahre gelince o da insanın kendi meziyetleriyle sermest olması ve başkalarını hakir görme hastalığıdır.

Bir gayr i müslimde bu boşluklar varsa ona iman zor nasip olur. Bunları içinde taşıyarak ölen mü’minler ise, ekseriyetle Cennet’e ulaşmada zorlanırlar.

İhlâs, mahviyet ve tevazu, benlikteki bu üç boşluğu dolduracak fazilet buudlarıdır. Mü’minler, mutlaka bu üç faziletle mücehhez hâle gelmelidirler ki, önceki üç rezîlenin kurbanı olmasınlar.



Üç zaaf - üç fazilet

İnsan her meselede olduğu gibi, muhasebede de ölçülü ve dengeli davranmalıdır. Bir kere muhasebe, kat’iyen yeis ağırlıklı olmamalıdır.

Evet, her insanın muhasebesi kendi seviyesine göredir. Öyle meseleler vardır ki, ebrar onunla sevap kazanırken, mukarrabîn için onlar günah sayılmaktadır. Bu itibarla da ebrar kendi muhasebe derinliği içinde, mukarrabîn de kendi muhasebe enginliği içinde daima ölçülü olmalıdır.

Diyelim ki, bir insan gece namazına kalktı ve sabaha kadar gözyaşları içinde namaz kıldı. Bu, mutlaka takdir edilecek bir ameldir. Fakat bu amel mukarrabînden birisine aitse, o kendine göre bu amelinin muhasebesini yapacak ve belki de şöyle diyecektir: “Ben bu geceki namazımda mânevî füyûzatla dolup taştım. Ama acaba, amelimdeki gaye ve hedef bu mânevî füyûzatı yakalamak mıydı? Eğer öyleyse yandım, mahvoldum.” Evet, bu da bir muhasebedir; fakat has dairede ve bazı insanlara mahsustur. Henüz gece namazına kalkmayı bile düşünmeyenler için böyle bir muhasebe teklifi, ifrattır ve altından kalkılamayacak bir yüktür...

İşte Muhasibî’nin riya ve ihlâs konusunu işlerken ifade ettiği hususlara[1] böyle bir pencereden bakmak lazımdır. İmam Gazzâlî’nin de bu konuları işleyişi aynen Muhasibî gibidir ve onda da hassasiyet had safhadadır.[2] Bu konuda hadislerin bize öğrettiği ölçü ise, hem objektif hem de ekseriyete hitap etmektedir. O ölçü de şudur: “Din kolaylıktır. Onu zorlaştıran sonunda yenik düşmeye mahkûmdur…”[3] Öyleyse her fert, muhasebede tecessüsünü, yenik düşmeme sınırında tutmalıdır. Bu da şahsın mânevî yapısına göre çeşitlilik arz eder. Bu arada, hadisteki ölçüyü herkes kendi seviye ve durumuna göre tatbik edebilir.

Bir de meseleye şöyle bakmak gerekir: Az veya çok, her insanın bir kudve ve rehber olma durumu vardır ve onların davranışları, arkalarında bulunanlara aynen yansımaktadır. Öyleyse her türlü davranışımız ölçülü ve umumun kabul edebileceği durumda olmalıdır ki, bilerek‑bilmeyerek başkalarını zora koşmayalım. Muhasebe şeklimiz ve muhasebe keyfiyetimiz için şu prensip her zaman geçerlidir: Hiç kimse, ona aşıladığımız muhasebe şekil ve keyfiyetiyle amele yenik düşmemelidir.



Muhasebede denge

Bazı latîfeler, ruh ve kalbin kayyimi durumundadır. Cenab‑ı Hakk’ın engin rahmetindendir ki, bunların pek çoğu pörsüyüp solsalar da ölmezler. Dolayısıyla belli günahlar neticesinde yaprak dökümüne uğrayan bu latîfeler, tevbe mevsiminde tekrar yeşerir, çiçek açar ve meyve verirler.

İmam Şârânî’nin şu ifadesi bu hükmümüze delil kabul edilebilir. Diyor ki: Ben namazsız bir insanla biraz yan yana otursam kırk gün namazımın bereketini bulamam! Onun bu sözünden, namazsız insanlarla düşüp kalkmama mânâsının anlaşılması yanında, kırk gün sonra namazın bereketinden istifade edilebileceği mânâsını anlamak da mümkün... Zaten bazı hadisler de buna işaret eder mahiyettedir. Mesela “İçki içenin kırk gün namazı kabul olmaz.”[1] mealindeki hadis buna örnek gösterilebilir. Bunun mânâsı, aslî mânâda namaz kabul olmaz demek değildir; belki namazla ulaşılabilecek öyle noktalar vardır ki, içki içen bir insan, kırk günlük bu ölü zaman içinde o önemli noktaya ulaşamaz, demektir. Bundan, aynı zamanda, kırk gün sonra tekrar istenen mükemmeliyette namaz kılabilir mânâsını anlamak mümkündür...

İçki içenin namazının makbul olmamasını ise eskiler, “kemaline masruf” diye anlatırlar. Yani o namaz, “namaz” kelimesiyle anlaşılan ihatalı, derin ve kurbete vesile olabilecek mânâdan yoksundur. Mesela, namaz kılar da yine kendisini münkerattan alıkoymaz. Hâlbuki hakiki namaz, münkerata girmeme hususunda ilâhî bir garantidir. Demek ki, içki içenin kırk günlük namazı böyle bir garantiden mahrumdur. Yani o, mükemmel bir namaz olmaktan uzaktır. Bununla beraber, içki bütün hayatî latîfeleri öldürmüş de sayılmaz; zira kırk günün sonunda, eğer aynı cinsten günah işlenmezse, o kişinin pörsüyen, solan latîfeleri tekrar yeşerip hayatiyet kazanabilmektedir...

Bazı latîfeler ise, işlenen bazı günahlar neticesinde ebediyen kurur, söner ve ölürler. Ama öyle anlaşılıyor ki, bu latîfeler, insanın ruhî ve kalbî hayatı adına asıl hayat kaynağı olan latîfelerden değildir.

Şimdi de meselenin bir başka yönüne bakalım. Şayet günahlar böyle hayatî latîfeleri bütün bütün öldürmüş olsaydı, küfür ve Allah’ı inkâr haydi haydi onları öldürürdü. O zaman da küfürden sonra iman, irtidattan sonra da geri dönüş kapıları tamamen kapalı demek olurdu ki; bu da pek çok şeyi içinden çıkılmaz hâle getirirdi. Hazreti Ebû Bekirler, Hazreti Ömerler böyle kapalı bir dönemden sonra imana uyanmışlardı.. uyanmış ve insanlığın ebedî sultanları olmuşlardı. Demek ki, onlardaki hayatî latîfeler cahiliye döneminde bütün bütün ölmemiş ve her zaman imana açık kalabilmişti. Sadece kalabilmiş de değil; ardından bir başkasının ulaşması imkânsız mertebe ve derecelere yükselmişlerdi…

Ayrıca, İslâm insanın aslî fıtratına dönmesidir. Böyle bir dönüşle insan ikinci bir fıtrat kazanır. Eğer küfür ve inkâr, belli dönem itibarıyla sahabenin aslî hüviyetini tamamen değiştirmiş olsaydı, o insanlardan hiçbiri iman edemez ve tabi gökteki yıldızlar hâline gelemezlerdi. Aynı şeyi bazı büyük veliler için de söylemek mümkündür...

Bütün bunlardan anlaşılıyor ki, günahlar bazı latîfeleri öldürür; bu doğrudur; fakat bu latîfeler ruh ve kalbin asıl dinamikleri değildirler.. Ne var ki, insan her zaman bütün latîfelerini hüşyâr ve uyanık tutmakla mükelleftir. Onun içindir ki, Bediüzzaman “Hazer et, dikkatle bas, batmaktan kork. Bir lokma, bir kelime, bir dane, bir lem’a, bir işarette, bir öpmekte batma!”[2] buyurur. Zira bazı duygular çok naziktir, çabuk kırılırlar. İşlenen küçük bir günah bile onun mahvına sebep olabilir.

Velilerin ekserisi bazı latîfelerinin ölüp gittiğinden bahisle, kendi kendilerinden şikâyette bulunmuşlardır. Çünkü ölen latîfeler, önemli ölçüde onların terakkilerine mâni olmuştur. İnsanı keşfe hazırlayan latîfeler ölmüşse, o insan ne kadar uğraşsa keşfe açılamaz; eşyanın perde arkasını müşahede edemez. Keşif ve keramet ne kadar ve ne derece önemlidir? Bu ayrı bir konu... Bizim burada söylemeye çalıştığımız sadece bir vak’anın raporu mahiyetindedir. Ancak şu hususu da ısrarla ve altını çizerek tekrarlamakta fayda görüyorum: Ölen latîfeler kat’iyen hayatî latîfeler değildir. Eğer bunun aksi olsaydı, tevbeye çağrılmamızın bir mânâsı kalmazdı…



Günahlar ve latîfe i rabbâniye

Bazen verici kuvvetlidir; fakat alıcılarda frekans ayarlaması bozuk olduğundan görüntü istenen netlikte olamaz. Hatta bozukluğun durumuna göre, bazen hiçbir görüntü yakalanamaz. Bazen de arıza vericide olur. Bu, ya mürşidin liyakatsizliğindendir –ki böyle kişilere mürşid demek de doğru değildir– ya da vericideki voltaj düşüktür, daha fazla sirayet ve tesiri mümkün değildir.

Bütün bunlar meselenin olumsuz yönüdür. Bir de diğer yönü var ki, o da hem alıcı hem de vericinin uyum içinde olmasıdır. İşte herkesin kendine düşen vazifeyi hakkıyla yapabilmesi de ancak böyle bir uyumla mümkün olur.



Alıcı - verici meselesi

İnsan, yaşadığı hayatı ve çevresinde meydana gelen hâdiseleri doymak bilmeyen bir tecessüsle incelemek zorundadır. Bilhassa tahkik mesleğine mensup olanlar için bu kaçınılmazdır. Onlar rüyalarla değil, bizzat eşyanın kendisini kurcalamakla, tanımakla ve onların arasındaki münasebetleri kavramakla, hâdiseler hakkında neticeler elde etme peşindedirler. Hâdiselerin diliyle onların kulaklarına fısıldanan yorumlar, rüyalardan çok daha net ve çok daha fazladır. Böyle bir yorumu dinleyebilmek için de canlı cansız çevreden haberli yaşamak şarttır. Biz buna “vicdan kültürü” diyoruz. Daha uygun bir tabir buluncaya kadar da öyle demeye devam edeceğiz.



Vicdan kültürü

Mânevî yönü itibarıyla belli bir seviye kazanmış insanlar, kendilerini daha ciddi kontrol etmek zorundadırlar. Zira yükseklere çıkmış bir insanın, anlık gafleti bazen onun mânevî hayatına mâl olabilir. Hâlbuki düz yolda yürüyenler için böyle bir tehlike söz konusu değildir. Nitekim, onlar için terakki de söz konusu değildir. Dümdüz yolda, geldikleri gibi dümdüz giderler ve gittikleri şekliyle de haşrolurlar. Hayat onlara çok fazla bir şey ifade etmez ve fazla bir şey kazandırmaz.

Hâlbuki birinciler, kazandıkları durumu muhafaza ettiklerinde dünyada da, ahirette de zirvelerde bulunmayı hak ederler.



Seviye kazanma ve koruma

Benliği ve benlik buudlu şeyleri terk etmek çok önemlidir ve önemine binaen de üzerinde ne kadar durulsa yeridir. Zira kâmil insan olabilmenin birinci şartı budur. İnsan-ı kâmil olma ise, insan olmanın yegâne gayesidir. Şeytan, benlik ve enaniyet sebebiyle huzurdan kovulmuştur. Her hâlde, onun huzurdan kovulmasını netice veren şeyler, insanın huzura kabulüne sebep olacak değildir. Hâlbuki kâmil insan olma, Cenab ı Hakk’ın huzur u hâssına kabul demektir. İlim irfan, elde edilen mertebeye sadece buud kazandırabilir. Yoksa, bizzat mânevî mertebe kazandıramaz. Zannediyorum ilmine, irfanına güvenip caka satanlar, ahirette bir çobandan farksız olarak haşrolacaklardır.



Benliği terk etme

Biz, Cenab ı Hakk’a olan bağlılığımızı yürekten devam ettirirsek, O’nun da bize olan ihsanı devam eder. Böylece, ister cemiyet, isterse devletlerarası platformda hedeflenen yerlere varabiliriz. Ama biz, Allah katındaki kredimizi sarsacak davranışlar içine girersek, Cenab ı Hak da şimdiye kadar olan inayetini keser ve yaptığımız bütün işler de heba olup gider, fiyasko ile sonuçlanır. Bizim hayatı yorumlamamızdan çok, zamanın bizi yorumlaması önemlidir. Çünkü onun yorumlamalarında hiç hata payı yoktur. Eğer zamanın yorumundan sıhhatli çıkmak istiyorsak, mutlaka davranışlarımız Cenab ı Hak’la irtibat endeksli olmalıdır. Evet, davranışa yansımayan düşüncelerin hayattan nasibi oldukça az olsa gerek. Onlarla hayatın içine girmek ve hayatı bir bütün olarak kucaklamak mümkün değildir.



Hayatı kucaklamak için

Geniş zamanda ve her şeyimiz yerinde iken Allah’ı anma çok önemlidir. Yoksa belâ ve musibetler karşısında Allah’ı hatırlama mecburi bir tevhid anlayışıdır. Hazreti Yunus bu konuda ne güzel bir misal teşkil eder: Balığın karnında yaptığı dua ile Arş ihtizaza gelir. Melekler sorar: “Bu dua kimin yâ Rabbi?” “Yunus’un.” cevabını aldıklarında da: “Hani o geniş zamanda Seni anan Yunus’un mu?” derler.[1] Zaten bir kudsî hadis de bize bu hakikati anlatmaktadır: “Geniş anda anın Beni ki, sıkıntılı ânınızda anayım sizi.”[2]



Allah’ı anma

Mevcut ile iktifa etmeme gurur değil, fatihlik ruhudur. Biz, yeryüzünü bütünüyle fethetsek bile, ona takılıp kalmadan gökyüzünü fethetmek için yollar aramalıyız.



Fatihlik ruhu

Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), gönderdiği seriyyenin başındaki Abdullah İbn Cahş’a (radıyallâhu anh), giderken kimseyi zorlamamasını emreder.[1] Zorlu bir yolda işin rıza yanı çok önemlidir. Cebren teslim olmuş insanlar, daha güçlü tazyikler gördüklerinde, her zaman ihanet edebilirler. İçten gelen ihanet ise, dış düşmanın her türlü taarruzundan daha vahim neticeler doğurur. Düşman ne kadar güçlü olursa olsun, her zaman ona karşı bir durum ayarlaması yapmak mümkündür. Fakat iç ihanetlerde bu imkân söz konusu değildir.. ve her an, beklenmedik sürprizlerle karşılaşmak ihtimal dahilindedir. Durum böyle olunca, tedbir adına bir şeyler yapmak da müşkülleşir. Onun için gayet rahatlıkla diyebiliriz ki, Cenab‑ı Hakk’ın kendi dinini ikameyle vazifelendirdiği insanları çeşitli imtihanlarla elemesi, kalbura koyması, ayıklamaya tâbi tutması inanan insanlar için lütufların en büyüğüdür. Zira böyle bir yolladır ki, kalleşler, dönekler önemli yerlere yerleşip tahrip fırsatı bulamazlar.

Cephenin, elli defa elendikten sonra dahi dökülmeyen insanlardan meydana gelmesi, o cephe adına bir bahtiyarlık, onun yarım‑yamalak insanlarla örülüp meydana gelmesi ise bir bahtsızlık ve hüsrandır.



Rıza pazarı

“Kaptan gemiyi, komutan meydanı en son terk etmelidir.” denilir. Bunlar yerine göre kendisinden istifade edilmesi gereken tecrübe alaşımlı sözlerdir. Ama biz yeni bir vecize geliştirmek zorundayız. Bu vecizede yukarıdaki sözün sonunu, son kelimeden önce bitirmeliyiz. Yani “terk etme” kelimesini telaffuz dahi etmemeliyiz. Bizde kaptan veya komutan ne pahasına olursa olsun gemiyi terk etmez. Kimse kalmamışsa atını mahmuzlar ve deniz gibi düşmanların üzerine sürer. İslâm tarihinde bunun nice misalleri vardır... Evet, bizde terk etme yoktur.



Terk etme yok

Palmiye çok narin bir ağaçtır. Toprağını sevemez ve suyunu da olması gereken şekliyle bulamazsa onun yetişmesi çok zordur.

Hâlbuki bizler kayalar üzerinde palmiye yetiştirmeye uğraşıyoruz. İşimiz budur ve çok zordur.!

Evet, bugünün neslini yetiştirmek, kaya üzerinde palmiye yetiştirmekten farksızdır. Bilmem ki geleceğin pedagogları bu hususu nasıl değerlendirip, nasıl yorumlayacaklardır!..



İşimiz

İnsanları kusurlarından dolayı mahkûm etmek doğru değildir. Bizim bütün münasebetlerimiz müsamaha ve hoşgörü yörüngeli olmalıdır. Bugün bizi tenkit eden ve en ağır üslupla eleştirenlere karşı, eğer biz mülâyemet eksenli üslubumuzu ısrarla sürdürürsek –öyle inanıyorum ki– ekseriyeti itibarıyla bunlar, bir gün gelecek bizim en samimi dostlarımız olacaklardır. Aslında, Kur’ân‑ı Kerim’de bu hususu ders veren pek çok âyet‑i kerime mevcuttur.[1] Ayrıca bugüne kadar yüzlercesine şahit olduğum hâdiseler, artık bende kanaat‑i kat’iye hâsıl etmiştir ki, kötülüğe kötülükle mukabelenin ne bir faydası ne de bir mânâsı vardır.

Bu hususları düşünürken, Gandi ile ilgili bir vak’a hatırıma geldi:

Pakistan’ın, ayrılma dönemecine girdiği, gerilimin had safhaya ulaştığı günlerden birinde, Müslümanlar ile Hindular arasında çatışma olur. Nasılsa, bir yanlışlık veya kaza eseri Hindu çocuklardan biri de bu çatışmada hayatını kaybeder. Hindu baba, Müslümanlardan bir çocuk öldüreceğine and içer. Fırsatını yakaladığı anda da bir Müslüman çocuğun üzerine saldırır. Hâdiseyi görenler müdahale eder ve çocuğu kurtarırlar. Sonra da bu Hindu’yu Gandi’nin yanına getirirler. Gandi, niçin masum bir çocuğu öldürmek istediğini sorar adama; adam da: “Onlar da benim çocuğumu öldürdüler, intikam için ben de onlardan bir çocuk öldüreceğim.” der. Gandi ona şu cevabı verir: “Öldüreceğin çocuk, senin ölmüş çocuğunu geri getirmeyeceğini biliyorsun; ille de ölmüş çocuğunun yerini doldurmak istiyorsan, onlardan bir çocuk al, evlatlık edin.. ve onu kendi öz evladın gibi bağrına bas!.”

Bu hâdise, bu şekliyle olmuştur veya olmamıştır, önemli değil; önemli olan böyle bir durumda en az Gandi kadar insanî olabilmektir.

Aslında, hatırıma geldiği için naklettiğim bu vak’adaki dersi bizim, Gandi’den öğrenmeye ihtiyacımız da yok. İslâm tarihi böyle ibret yüklü binlerce vak’ayla dolu...

Fikir, düşünce veya ekol ayrılığı sebebiyle, kalemlerini veya dillerini ok gibi sinelerimize salanlara, bizim de aynı şekilde mukabelemiz, sadece aradaki husumeti körükleyecek ve bu türlü düellolar, kendimizi yıpratmadan, yaralamadan öte de bir işe yaramayacaktır. Onun için, üzerine basa basa bir kere daha hatırlatmak isterim ki; günümüzde en çok muhtaç olduğumuz hususlardan biri, belki de en birincisi, fitneyi uyandıracak davranışlardan sakınmak, kin ve düşmanlıkları hoşgörünün ılımlı ikliminde eritmektir. Bunu becerebildiğimiz takdirde pek çok problem kendiliğinden halledilecektir.



Hoşgörü iklimi

Bazen hisler, hevesler fikir suretine girer ve bizleri aldatabilirler. Onun için her düşünce ve fikrimizi, önce mihenge vurup değerlendirmemiz, sonra tatbike sunmamız icap eder. Bizim için mihenk bellidir.. evet mihenk, Kitap’tır, Sünnet’tir ve cumhur u ulemanın dedikleridir.



Bizim için mihenk

Gurur ve çalım, insanın içine imanın girmesine mânidir. İmanın girmesine mâni böyle menfi bir tavır, elbette ki hizmet etmeye ve uzun süre kudsî bir hizmet içinde bulunmaya da mânidir.

İslâm’a hizmette temsil keyfiyeti, Cenab ı Hakk’ın lütuflarına bağlıdır. Siz çok kabiliyetli olabilirsiniz; ama Cenab ı Hak bu misyonu bir başkasına takdir buyurmuşsa, elinizden hiçbir şey gelmez. Onun için, ilmine, beyan gücüne veya bir başka meziyetine bakıp da beklenti içine girenler hep aldanmışlardır.

Bu hususa bir misal olsun diye arz edeceğim: Bediüzzaman’ın döneminde çok güçlü âlimler, kâmiller vardı. O ise, şarkın yalçın kayaları arasından kalkıp İstanbul’a gelmiş ve Türkçeyi de sonradan öğrenmiş biriydi. Ama Cenab ı Hak, belli bir misyonu ona yüklemiş ve o dönemdeki emsalinin çok üstünde ona hizmet etme imkânı bahşetmişti.

Zira Bediüzzaman, ihlâsla, samimiyetle hizmet etmiş ve hayatının hiçbir döneminde iddia ve beklentiye girmemişti.



Beklenti üzerine

Mevlâna’ya atfedilen bir söz var: “Bir ayağım şeriatın içinde, diğer ayağım yetmiş küsur milletle beraber...” Esasen bizim mesleğimiz de bu düşünce çizgisindedir. Herkesle iyi geçinme, herkesle diyalog içinde olma ve herkesle şartların elverdiği ölçüde münasebet ve bağlantı kurma…

Elbette, herkesle diyalog içinde olmanın bir ölçüsü olacaktır. İnsan, ayağını sağlam basıyor ve İslâmî prensiplerle mukayyet yaşıyorsa, yani insanın bir ayağı, Mevlâna’nın ifadesiyle, hep dinin özüne bağlıysa, bu diyaloglar faydalıdır. Aksine, bu insanın hayatı Sünnet yörüngeli değilse, kaymalar olabilir ve işte diyalogun bu türlüsü de hatalıdır, hatarlıdır.



Herkesle diyalog

Ben, hayatımın hiçbir döneminde süper güçlerin bize karşı tavırlarından endişeye kapılmadım. Zira bizim dayandığımız gücün karşısında onların sinek kanadı kadar dahi değeri olamaz. Bizler Cenab‑ı Hakk’ın “havl” ve “kuvvet”ine itimat eden insanlarız. Bu itibarla da bütün süper güçler bize vız gelir. Evet, gökler sürekli başımıza belâ yağdırsa, yine de sarsılmayız. Ama bir şey var ki, beni de başkalarını da hep endişeye sevk etmiştir. O da, bir gün kendi enkazımız altında kalıp ezilmemizdir.

Birinciye çare vardır; ama bu ikinciye çare bulmak mümkün değildir.

Onun için evvela biz, kendimize bakmalıyız. Kur’ân’ın ifadesiyle, biz hidayette olduğumuz sürece başkalarının dalâleti bize zarar vermeyecektir.[1]

Elbette süper güçlerden vefa, mürüvvet ve iyilik bekleyecek değiliz. Böyle bir bekleyiş, sadece saflık, hatta daha doğru bir ifadeyle, aptallık olur. Mü’min, bir delikten iki defa sokulmayacak kadar gözü açık bir firâset insanıdır. Düşmanlarımızdan bunca ihanet gördüğümüz realitesine binaen artık böyle şeylere göz yumamayız. Bunca aldanmak mü’min için yakışıksız kaçar. Bununla beraber, onların gücünü, kuvvetini büyüterek ümitsizliğe düşmeye de gerek yok; zira, yolunda olduktan sonra mutlaka milletimizin yüceleceği günlerin geleceğine inanıyoruz. “Nice az topluluklar vardır ki, Allah’ın izniyle, kendilerinden çok kalabalık topluluklara galebe çalarlar.”[2] mealindeki âyet yanılmaz ve yanıltmaz bir rehber ve bir kuvvet kaynağı olarak bu hakikati ifade etmektedir.

Ama, bizde kokuşma, takılıp yollarda kalma, engelleri aşmada tembel davranma, cismaniyet altında kalıp ezilme varsa, işte o zaman hem fert hem de toplum olarak akıbetimizden ne kadar endişe etsek yeridir.



Asıl endişe edilecek husus

Maruz kaldığımız kötülükler veya can sıkıcı başka hâdiseler karşısında kızmama, öfkelenmeme insan tabiatına zıttır ama, bizden beklenen de işte budur! Zaten bir insan, hiç kızmıyor ve öfkelenmiyorsa, o insanın mutlaka eksik bir yanı, eksik bir tarafı vardır. Kur’ân’ın bu mevzuda bizden istediği öfkemizi yutmak, öfkelendiren şeyi sineye çekip sabretmektir.[1] Öfkelenmeme ile öfkeyi yutmak arasında çok fark vardır. Öfkelenmeyen, kızmayan insan, bu gayr‑i tabiî davranışından dolayı sevap kazanamaz. Ama yanardağlar gibi lav püskürtmeye hazırlanmışken öfkesini yutabilen insan, bazen bu davranışıyla vilâyet derecesi bile elde edebilir.



Öfkeyi yutmak

Din ve iman düşmanları çok kere varlıklarıyla mü’min topluluklar için bir yönüyle rahmet sayılırlar. Serçeye atmacanın musallat olması ona uçmayı, kaçmayı, saklanmayı öğrettiği gibi, bahsedilen hasımlar da iman, inanç ve mefkûre sahiplerine yeni yeni taktikler, hareket tarzı ve müdafaa çeşitleri öğretirler. Böylece inananlar çok daha büyük taarruzlara maruz kalmadan davranışlarını kendileri kontrol etmiş olur. Bu da mü’minler için az kazanç olmasa gerek.



Hasımlar da rahmet olur

Okumak, düşünmek, tefekkür etmek, eşya ve hâdiseleri tükenme bilmeyen bir tecessüs iştahıyla kurcalayıp durmak ve vakti en iyi şekilde değerlendirerek bütün çalışmalarda metotlu olabilmek… bunlar hep birer mü’min sıfatıdır. Zira, mü’mini bu sıfatlarıyla ele alan yüzlerce âyet ve hadis vardır. Kâfirlerde asıl olan ise, bu sıfatların aksiyle vasıflanmaktır. Ancak, akide ve imanın dışında kalan pek çok sıfatta mü’min ile kâfir, sıfatları itibarıyla yer değiştirebilir ve bu her zaman mümkün ve vâkidir.

Bu sebepledir ki, pek çok mü’mini kâfir sıfatlarıyla, pek çok kâfiri de mü’min sıfatlarıyla iç içe görürüz. Bu ittisaf, ne mü’mini kâfir ne de kâfiri mü’min yapar; fakat Cenab ı Hakk’ın onlar hakkında vereceği hükümlere, birer şart ı âdî keyfiyetiyle bu sıfatlar müessir olabilirler.

Onun için diyoruz ki, mü’minler, kâfirlere ait sıfatları terk edebildikleri ölçüde, bugün olmasa da yarın, mutlaka onlara da muvaffakiyete giden yollar bir bir açılacaktır.

Ve görünen o ki, dünya şimdilerde hızla böyle güzel bir zemine doğru kaymaktadır!



Gün dönüyor

Hepimizin kendine göre bazı sıkıntıları olabilir. Evde, iş yerinde, çarşıda‑pazarda vs. meydana gelen çeşitli hâdiseler ve toplumdaki bazı huzursuzluklar ruhumuzu tesir altına alıp bizi meşgul edebilir. Bu yönüyle sıkıntılarımızı normal karşılamak gerekir. Ancak bu tür sıkıntıları büyütüp altından kalkılmaz hâle getirmek de doğru değildir. Ben şahsen, gerçek mü’minde stres olmayacağı kanaatindeyim. Zira mü’min, bütün hâdiseleri elinde tesbih tanesi gibi evirip çeviren Sonsuz Kudret’e inanmakta ve O’na güvenip dayanmaktadır. O Allah ki, O’nun halledemeyeceği hiçbir mesele yoktur. O’nu bulan, her sıkıntıdan, her ızdıraptan kurtulur. O ki, bütün icraatı, güzellikler meşheridir ve İbrahim Hakkı Hazretleri’nin dediği gibi, her işi güzeldir:

Vallah güzel etmiş,Billâh güzel etmiş,Tallah güzel etmiş,Allah görelim netmiş,Netmişse güzel etmiş.

Evet, O’nun icraatı ya bizzat güzeldir veya neticesi itibarıyla güzeldir.. ama mutlaka güzeldir. Öyleyse bütün bu güzelliklere rağmen çirkine takılıp kalmak da niye?

Sıkıntı elbette olacak; Cennet’in, insanın hoşuna gitmeyecek şeylerle (mekârih) kuşatıldığını bizzat Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) ifade buyuruyorlar.[1] Cennet yolu, vicdan huzuru müstesna, çok da kolay bir yol değildir. Cennet’e güle oynaya gidilmez. Kur’ân, “Siz, sizden öncekilerin başlarına gelenler başınıza gelmeden Cennet’e gireceğinizi mi sandınız!”[2] ihtarında bulunur.

Ayrıca insan, meşakkat ve sıkıntının ağırlığı ölçüsünde derece kazanır. Geleceğin büyük velileri, durumları itibarıyla İslâm’ı yaşamada, en çok zorluk çekenler arasından çıkacaktır. Şimdi eğer bazı sıkıntılar insanı bu hâle getirmeye vesile ise, onları bağra basmak ve onlardan şikâyet etmemek bu kutlu yolda bir esas olmalıdır.



Sıkıntılar - stresler

Hiçbir peygamber cinleri bir güç olarak kullanma yoluna gitmemiş, irşad ve tebliğ vazifesine onları bulaştırmamıştır. Hazreti Süleyman’ın (aleyhisselâm) durumu –belki hususiyetlerden dolayı eğer böyle bir istihdam söz konusu ise– istisna teşkil eder. Onun için bu tür meşgaleleri ben şahsen lüzumsuz ve hatalı bulurum.

Hayatının 28 senesini çeşitli hapishane ve sürgünlerde geçirmiş, melekût âlemiyle olabildiğince münasebeti olan Bediüzzaman Hazretleri’nin bir tek cin kullandığına dair en küçük emare ve işaret bilmiyoruz. Hâlbuki Hazret isteseydi, cinlerden bir ordu istihdam edebilirdi. Böyleleri için bu kabîl tasarruflar âdiyattandır. Ama o, kesinlikle böyle bir yola tevessül etmemiştir. Kitaplarını akla hayale gelmeyecek ölçüde çile ve ızdırap içinde yazmış ve hakaretlerin her türlüsüne katlanıp onları sineye çekmiştir ama, hiçbir zaman ne hipnozu ne de ruh çağırmayı ve hele cinlerle uğraşmayı kat’iyen denememiştir. Aslında peygamberlere ait irşad ve tebliğ metodunun dışında hiçbir vesile ve vasıta tecviz edilemez.

Her konuda olduğu gibi, insanları irşad konusunda da Kur’ân’ın öğrettikleri bize yeter. Böyle nuranî bir nokta i istinadımız olduktan sonra koltuk değneğine ihtiyacımızın olmayacağı izahtan vârestedir. Zaten aksi hâlde, böyle bir davranış elimizdeki değerlerin değer ve kıymetini bilmemek olur.



Hipnoz, ruh çağırma ve cinleri istihdam ile irşad ve tebliğ olur mu?

Bir zaman, zatî varlık iddiasında bulunan bazı kimselere şöyle demiştim: “Sizde bulunan Cenab ı Hakk’a ait şeyleri bir tarafa bırakın gelin, sizinle varlık meselesini öyle tartışalım: Siz nesiniz ve neye maliksiniz?” “Tartışalım” diyorum ama, tartışamayacağımız da muhakkak; zira ortada muhatap olma adına hiçbir şey kalmıyor ki!..

Evet, kendine ait yönüyle insanın bütün sermayesi, sadece koca bir hiçten ibarettir. Ve işte, bu itirafın vicdanda duyulmasıdır ki, insanı gerçek varlığa erdirir.

Böylece o âdeta “sultan bir kul” hâline gelir.

Evet, hiçliğimizi kabul, bizim en bereketli yanımız ve en tükenmez sermayemizdir...



Hiçliğimizi itiraf

İnsanın fizyolojik yapısını meydana getiren her uzuv, tek başına bir harika ve uzman araştırmacıları hayret ve dehşete düşürecek çapta bir sanat âbidesidir. Ama insan sadece fizyolojik yapıdan ibaret değildir. Onun bir ruhî yapısı; sır, hafî, ahfâ gibi latîfeleri vardır ki o, bu yönüyle, fizyolojik yapısıyla kıyas kabul etmeyecek ölçüde harikadır. Bu hususiyet sadece insanda vardır. Zira o, bünyesinde hem buraya hem de öteye ait mekanizmaları taşıyan tek berzahî varlıktır.. ve Allah’a halife olabilme mevkiinde yaratılmıştır.



Berzahî varlık insan

Evvela, Hazreti Ali’ye (radıyallâhu anh) ait şu müthiş tespiti okuyalım. Şöyle buyuruyor: “Çocuklarınızı, sizden sonraki dönem için yetiştirin!”[1]

İşte, hâdiselerin önünde yürümek için gerekli olan en önemli reçete! Hayat, hâli değil istikbali yaşayanlar için bir mânâ ifade eder. Bunun için de mutlaka uzun vadeli projeler üretmek zorundayız. Günü gün etme politikası çare değildir; hatta, uzun vadeli hakiki çarelere mâni olması yönüyle zararlı bile sayılabilir.



İstikbali yaşamak

Zamana hükmetmek mi istiyorsun? Zamana hükmeden Allah’ın hükmü altına gir!

Hâdiselerin üzerine çıkmaya mı niyetlendin? Manzar ı âlâdan bütün hâdiselere tek nokta gibi bakan Cenab ı Hakk’ın hükmüne inkıyat et!

Böyle bir teslimiyettir ki, başka hiçbir şekilde ulaşılması mümkün olmayan zirveleri insanın ayağına getirir. Teslimiyet ne şerefli bir pâye ve her şeyi kolaylaştıran ne güzel bir vesiledir!



Teslimiyet

İbadetler, toplum içindeki farklılaşmayı asgarî seviyeye indirir ve insanlığın, öteden beri rüyalarını görüp durduğu müsavatı gerçekleştirir. Namaz, oruç, hac, böyle bir fonksiyonu eda ettikleri gibi zekâtın da bu konuda değerler üstü değer ifade eden bir yeri vardır. Evet, zekât, zengin ile fakir arasındaki farklılaşmayı asgarî seviyeye indiren dinamik bir formüldür. Fakirden zengine karşı takınılması muhtemel kin, nefret, kıskançlık gibi tavırlar, ancak zekât formülüyle regüle edilirken, zenginin kibir ve gurur gibi sevimsiz duygulara kapılarak fakir üstünde sulta kurması da yine ancak zekâtla önlenebilir ve böylece toplumda sulh ve sükûn temin edilmiş olur.



İbadetler eşitliği talim eder

Büyüklerimiz, tevekkülle sebeplere riayeti mezcedip birleştiren çok güzel bir söz söylemişlerdir: “Esbaba tevessül, mâni i tevekkül değildir.” Yani sebeplere tevessül etmek, tevekküle mâni bir durum değildir.

Hatta, sebep dairesi içinde yaşayan, sadece tevekküle bakarsa cebrî olur. Sebep dairesi içinde bulunduğumuz sürece, hem cebrî hem de itizalî olmamak için, sebeplere riayet etmek, neticeyi de Allah’tan (celle celâluhu) beklemek bir esastır.



Sebeplere riayet ve tevekkül

İnsan, elde ettiği şeyleri ebedî hayatı adına değerlendirdiğinde, bu, o kimsenin, hissini müspet yola kanalize etmesi ve büyük bir yatırım adına ciddi adımlar atması demektir. Bilhassa bu yatırıma esas teşkil eden iki önemli husus vardır ki o da, mal ve canın Allah yolunda kullanılması ve feda edilmesidir. Ancak bu şekilde mal ve cana ebediyet kazandırılmış, karşılığında da büyük mükâfatlar elde edilmiş olur. Evet, malı ebedileştirmenin yolu, bütün çeşitleriyle infak, canı ebedileştirmenin yolu da maddî‑mânevî, küçük‑büyük cihaddır. Allah (celle celâluhu) yüce beyanında şöyle buyurmaktadır: “Allah mü’minlerden canlarını ve mallarını Cennet mukabilinde satın almıştır.” (Tevbe sûresi, 9/111)

Akabe Bey’atları esnasında, Allah Resûlü’nün tekliflerine “Evet!” dediklerinde karşılık olarak elde edecekleri şeyin ne olacağını soran ensara, Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), “Cennet!”[2] cevabını vermişti ki, bu, mal ve canın Allah yolunda kullanılmasıyla, onlara ebedî âlemde verilecek mükâfattan başka bir şey değildi…



Mal ve can karşılığı Cennet

Allah uğrunda yapılan her işin mutlaka bir sevabı vardır ve onun karşılıksız kalması düşünülemez. Ama oruca gelince, onun sevap yönüyle âdeta dengi yoktur. Ebû Ümâme (radıyallâhu anh) şöyle diyor: “Resûlullah’a yapmam gerekli bir amel söylemesini istedim. O da: ‘Oruç tut. Zira onun dengi yoktur.’ buyurdular. Ben yine tekrar ederek aynı şeyi sordum. O: ‘Oruç tut. Zira onun dengi yoktur.’ cevabını verdiler. Ben üçüncü kez yine sordum. O, aynen: ‘Oruç tut. Zira onun dengi yoktur.’ buyurdular.”[1]



Dengi olmayan ibadet

Allah’ın huzuruna çıkmaya hahişkâr, arzulu, istekli ve “Rabbim! Sana ne zaman vâsıl olacağım?” düşüncesini içinde taşıyan bir insana, Cenab ı Hak sanki: “Kulum, ne zaman karşıma geleceksin, sen Bana âşık olduğun gibi Ben de sana müştakım.” demektedir. Ve her mü’min, imanının derecesine göre, kuşlar gibi Rabb’in huzuruna varacağı ânı gönülden iştiyakla bekler. Ahiret pazarında herhangi bir sermayesi olmayan, o âlemle alâkalı hazırlığı bulunmayan kişi ise, Allah’ın huzuruna gitmekten korkar ve endişe duyar. Ahiretten endişe eden, ölümden korkan, kabirden ürken, dünya hayatını her şey sayan kimseleri ise Cenab ı Hak hoşnutlukla huzuruna almaz.



Kul, Allah’a ulaşmayı özlemle bekler

İnsan vardır, melek gibidir. Bu insan, “Rabbim öbür tarafta yakamdan tutar, beni hesaba çeker.” düşüncesiyle karıncaya dahi ayağını basmaz. Lokmayı ağzına koyacağı zaman, kendinden daha muhtacını görse, yemez, hemen ona verir. Rabbisinin huzuruna gelince ayakları tir tir titrer, iki büklüm olur ve sürekli ahirete ait hesabını düşünür. Yeryüzünde gezerken de o, her hâliyle Allah’ı ve Resûlüllah’ı hatırlatır. İnsan da vardır; şeytan gibidir.. ve bu dağlardaki, ormanlardaki canavarlardan daha tehlikeli, daha zararlıdır.



İnsan vardır ki!

Allah kelâmında her zaman insan aklına, insan idrakine tenezzül söz konusudur. Ancak bu, dağdaki çobanın da Kur’ân’ı istenen ölçüde anlayabileceği mânâsına da gelmez. Belki sadece, herkesin kendi seviyesine göre Kur’ân’dan istifade edebileceği gerçeğini dile getirir.

Ayrıca burada, önemli bir hususa da dikkat etmek gerekir. Her insanın Kur’ân’dan istifadesi, biraz da onun istifade tekniğini bilmesine bağlıdır. Başta, Kur’ân’dan tam istifade edebilme tekniği ile alâkalı şu husus zikredilebilir:

Arapça bilenler yılda en az birkaç kere Kur’ân’ı iyi hazırlanmış meallerden takip etmeli ve eski malumatlarını taze tutmaya çalışmalıdırlar. Arapça bilmeyenlere gelince, ben şahsen onların meal okumalarını tavsiye etmem. Onlar, Kur’ân’ı mutlaka tefsirlerden öğrenmeye çalışmalıdırlar. Günümüzde yazılan Türkçe birçok tefsir var. Bunlardan akide bakımından sağlam ve Ehl‑i Sünnet görüşünü tam aksettiren herhangi bir tefsiri okumakla, zannederim Kur’ân’ın muhtevası hakkında, belli ölçüde de olsa, bilgi edinmek ve malumat sahibi olmak mümkün olur.

Eğer, Arapça bilmeyenlerin tefsir okuyacak kadar vakitleri yoksa, benim tavsiyem, en azından Hasan Basri Çantay’ın meali gibi açıklamalı bir meal okumalıdırlar. Aksi hâlde eldeki meallerle yetinmeleri onları aç‑susuz bırakacağı gibi bir kısım şüphelere de atabilir. Hele, Kur’ân’ı okudukları meallerden ibaret zannedenler için, böyle bir meal okuma, Kur’ân’la hiç ilgilenmemeden daha tehlikelidir.

Arapça bilenlerin meal okumalarında ise böyle bir tehlike söz konusu olmasa gerek; çünkü onlar, dil bakımından ellerindeki mealin eksikliğini görebileceklerinden, ihtimal, daha az aldanacaklardır.

Konuyu hulâsa edecek olursak: Ben, belki şimdiye kadar söylenenlerin aksine, Kur’ân meali okumayı, Arapça bilenlere tavsiye ediyorum. Arapça bilmeyenlerin ise, Kur’ân’ı, meallerden daha geniş bir perspektifle ele almaları gerektiğine inanıyorum.



Mealler okunmalı mı?

Duyguda, düşüncede, hamlede, aksiyonda âtıl millet ve toplumların, cemaat ve grupların, bir aksiyon alâmet ve belirtisi olan “gündemi belirleme” fonksiyonunu eda etmeleri söz konusu değildir. Belki öteden beri, bu tür millet, toplum, cemaat ve gruplar, başkalarının belirlediği gündeme ya adapte olmuş ya da reaksiyon göstererek karşı çıkmışlardır. Bazen de duruma göre, başkalarının belirlediği gündemin çağrışımlarıyla avunmuşlardır.

Meseleye bu açıdan yaklaştığımızda şunu rahatlıkla söyleyebiliriz: Başkalarının gündemine adapte olmak da, reaksiyoner davranışlarda bulunmak da ancak geri kalmışlığın ve –ilerleme sürecinde de olunsa– hâdiseleri geriden takip etmenin ayrılmaz bir vasfı gibidir. Buna aynı zamanda, gündem belirlemede kifayetsiz kalışın tabiî neticesidir de diyebiliriz.

Reaksiyoner davranışları, başkalarının taarruzuna karşı müdafaada kalmak ve karşı tarafın yaptıklarını, geçici de olsa durdurmaya gayret etmek şeklinde yorumlamak da mümkündür. Ne var ki bu da yine hamleci ruhla telif edilmeyen bir zaaftır.

Hâlbuki gündem belirlemek ve hâdiselerin nabzını elde tutabilmek için, devamlı fikir ve düşünce üreten bir “beyin kadro”ya ve bu düşünceleri pratiğe dökebilecek “dinamik insanlara” ihtiyaç vardır. Tabi bütün bunlar, birer plân ve program gerektiren işlerdir.

Plân ve programlar önce tasavvurla başlar. Sonra akıl sürecine girer ve birer düşünce ve fikir olurlar. Sonra bu düşüncelerin hayata geçirilmesi için vasat ve ortamın müsait hâle gelmesi de şarttır. Demek oluyor ki, meselenin, bir düşünce ve fikir olarak hazırlanması, bir de bu düşünce ve fikirlerin hayata geçirilmesi yönleri var. Biz bunların bütününe plân ve program diyoruz.

Her ciddi aksiyon ve hamle, hep böyle bir plân ve programın ürünü olduğu sürece yararlı ve kalıcı olmuştur.

Bizde, üç asırdan bu yana ve bilhassa Tanzimat’tan beri, devletlerarası muvazenede çok hayatî bir yeri olan gündemi elde tutma gibi bir plân ve projemizin olduğu söylenemez. Bugün, içinde bulunduğumuz hâdiselerin amansız tazyikiyle bunu biraz daha derinden hissedebiliyoruz.



Gündemi elde tutmak için

İnkılâpçı ruhlara muhtacız. Hava kadar, su kadar ihtiyacımız var inkılâpçı ruhlara. Kendini yenilemesini bilen ve bildiğini yeni yeni komprimeler hâlinde takdim etmeyi beceren insan yokluğudur ki, bugün fikir ve kültür hayatımızı iflâsa sürüklemiştir.

Düşünün ki, asırlarca bizde tasavvurî mantık okutulmuştur. Bizim talebelik dönemimizde de aynı mantık okutulurdu. Hatta İsagoci ve Muğni’t‑tullâb gibi mantık kitaplarını ben de birkaç kere okuttum. Hâlbuki bu dönem zarfında Batı’da, Bacon ve Russell gibi düşünür ve filozoflar değişik mantık süreçlerini aşarak tatbikî mantığa, hatta riyazî mantığa ulaşmışlardı. Gariptir biz, uzun zaman Yunan’dan kalma bir kısım eski şeyleri heceleyip durmuşuzdur.

İşte böyle bir dönemde Bediüzzaman gibi inkılâpçı bir ruh çıkıyor ve mantık adına Kızıl İ’câz adlı eserini yazıyor. Ve bu eserini, bazı tembel zihinleri düşündürmek için yazdığını söylüyor. Ne var ki, o dönemin tembel ruhları bir türlü bu inkılâpçı ruhun eserini kabullenemiyor.. kabullenmek bir yana, Aristo mantığında takılıp kalmış bu ruhlar, farklı şeyler söylüyor diye Bediüzzaman’a cephe alıyorlar.

Arapça öğrenimiyle ilgili de aynı şeyler söylenebilir. Daha işin başında Arapçanın şer’î ilimleri öğrenmeye vesile olduğu söylenir; ama nedense, o vesilede, insanların beş‑on senesi beyhude zayi olup gider. Hâlbuki aynı malumatı –tekniğine uygun olduğu takdirde– üç‑beş senede öğretmek de mümkündür.

Ben, üzülerek, “kaht‑ı rical” de diyebileceğimiz inkılâpçı ruh yokluğunu bütün üniversite ve fakültelerimiz için de söyleyeceğim. Bizim şu andaki kültürümüz, üzülerek itiraf etmeliyiz ki, tamamen şablonculuk ve adaptasyonculuk üzerine kurulmuştur. Bu arada, fişleyip‑işleme ve bunları ard arda sıralayarak kitap yazma da ayrı bir eksikliğimiz ve hatta komik bir yanımızdır.

Ama, öyle inanıyorum ki, yetişmekte olan yeni nesiller arasından, her sahada inkılâpçı ruhlar çıkacak ve birkaç asırdan beri süregelen bu humûdet dönemini sona erdireceklerdir.



İnkılâpçı ruh hasreti

Dava adamı olma ile mâneviyata açık olma farklı şeylerdir. Öyle insanlar vardır ki, hizmette en öndedirler ama, gözleri mânâya açık değildir. İlim irfan sahibidirler, ama, mânâyı görmede köylü ve hatta bedevidirler. Bazıları da vardır ki, onların vicdanları mânâya açıktır. Hizmette geride görünürler, malumatları da çok sınırlıdır. Fakat eşyanın perde arkasına açıktırlar. Keşke her iki yönümüzü de geliştirip böyle iki buudlu olabilseydik!.



Zülcenaheyn olma

İnsan, sürekli imanda derinleşme yolunda olmalıdır. Yani eğer “ilme’l yakîn” ölçüsünde bir imanımız varsa, bunu “ayne’l yakîn”e çıkarmaya çalışmalıyız. Onunla da yetinmeyerek, “hakka’l yakîn”e ulaşma yollarını araştırmalıyız. Başımızda iki gözümüz var; bunlardan biriyle dünyaya diğeriyle de daima ahirete bakmalıyız ve hep ahiret yamaçlarında dolaşıyor gibi yaşamalıyız. Yaşamalı ve inandığımız hakikatleri gönlümüzde duya duya, dilimizde tekrar ede ede varlığımızla bütünleştirmeliyiz. Kafalarımız her zaman ahiret duygu ve düşüncesiyle dopdolu olmalı. Öyle ki uyarıcı her harf ve kelime bize ahiretin bağ ve bahçelerini veya onun engin vadilerini hatırlatmalı. Unutmamalıyız ki, kalbden pası silmenin biricik yolu işte budur. Evet, siz burada kalbinizden pası silmeye gayret etmelisiniz ki, ahirette de onun ışıktan dünyasında ebedî güzelliklerin temâşâsına erebilesiniz.



Öteler buudlu yaşamak

Hidayet bir lütuf, bir ihsan ve bir büyük nimettir. Ekseriyet itibarıyla bu büyük nimetin elde edilmesi de insan iradesinin dışında olur. Ne var ki bazen istemek, arzu etmek, iştiyak duymak hidayetin âdeta bir davetçisi gibi kabul edilir. Bir kere çevremize bakıverelim. Nice müstaidler görürüz, görürüz ve kendi kendimize hayret ederiz. “Her şeyiyle mükemmel bu insan, nasıl oluyor da hak ve hakikate bir türlü uyanamıyor ve hep dalâlet içinde yüzüp gidiyor?” deriz. Evet, bu insanların bir istidat ve kabiliyetleri var. Ama nedense bir türlü hidayet iştiyak ve isteği içlerinde belirmiyor. Bu sebeple de bir türlü kurtuluşa eremiyorlar.

Ben şahsen bu tür insanların hidayete eremeyişinde iki ana sebep görüyorum:

Birincisi, şahısların kendilerine ait ve nefis kaynaklı gurur, kibir, inat, zulüm ve tenperverlik gibi bir kısım menfi vasıflar ki, insanla hidayet arasına âdeta, kara bir perde gibi geriliyor ve o insanın hakikati tanımasına, ona ulaşmasına engel teşkil ediyorlar.

İkincisi, bizlere ait kusur ki, o da istenen ölçü ve seviyede onlara tebliğ ve irşatta bulunamıyoruz. Bir sosyete ailesi düşünün ki, içinde ne Allah’tan ne Peygamber’den ne de ahiret motifli bir düşünceden bahis açılmaktadır. Böyle bir ailede neş’et etmiş, büyümüş, gelişmiş, kemale ermiş ve nihayet erzel i ömrüne ulaşmış insana, eğer bir mesaj götürülmediyse, o insanın kendi kendine gerçeği bulması çok zor olsa gerek. Burada akıl ve mantığın tek başına mutlak hakikati yakalayabilmesinin mümkün olup olmadığının münakaşasını yapacak değilim. Bununla beraber, inanan kesimin ağır bir mesuliyet altında bulunduğunu da hatırlatmadan geçemeyeceğim.



Sorumluyuz

Hayatımız ukbâya göre dizayn edilmeli. Talepler de bu ölçü içinde gözden geçirilmeli ve kritiğe tâbi tutulmalıdır. Nefsin bütün arzularını yerine getirmek mümkün olmadığına göre, mutlaka bu işe bir sınır koymak icap eder. Bu sınır bizler için bellidir. O da, Kitap ve Sünnet tarafından tayin ve tespit edilen sınırlardır. “Zira helâl dairesi geniştir, keyfe kâfi gelir. Harama girmeye hiç lüzum yoktur.”[1] ifadesi, bu ölçüyü çerçeveleyen çok güzel bir vecizedir.



Harama girmeye lüzum yoktur

Mollanın biri yanında büyük bir kasatura taşıyormuş. “Neden bu?” diye sormuşlar. “Kitaplarda bazı yanlışlar oluyor, kazımak için.” demiş. “Pekâlâ bu kadar büyüğüne ne lüzum var?” deyince de: “Bazen o kadar büyük yanlışlar oluyor ki, bu bile kâfi gelmiyor.” cevabını vermiş.

Yanlışsız, hatasız insan yoktur. Ancak bazılarının bilerek ve kasden bir yanlış üzerinde iki asır ısrar etmelerine akıl erdiremiyorum...



Bilerek yanlış yapanlara ne demeli?..

Herkesin kendini haklı görmesi biraz da insan tabiatında var. Allah insanı yaratırken öyle yaratmış. Bu itibarla insan “ben” diyebilir. Hatta benliğe karşı ilan‑ı harp eden tasavvufçular bile, evvela benliği kazanma sırları üzerinde durmuşlardır. Bilindiği gibi İkbal’in de bu mevzuda bir eseri var: Esrar‑ı Hodi (Benlik Kazanma Sırları).

İnsan olarak bizde ne varsa, bunlar bir yönüyle bize Allah’ın dilemesiyle yine O’ndan gelmektedir. Yalnız burada “ukûl‑u aşere”cilerin düştüğü hataya da düşmemek gerekir. Onlar Allah’tan gelen feyizlerin, meşîet ve dileme olmadan geldiğini söylerler ki, bu kesinlikle doğru değildir. Ancak, meselemiz bu olmadığı için şimdilik bu konuya girmeyeceğiz. Şu andaki konumuz, bizde dileme, ilim, nisbî kudret ve hayat gibi hâssaların bütününün Cenab‑ı Hak’tan geldiği konusudur. Burada, O’na ait bütün sıfatları saymak da mümkündür. Bu açıdan, insanın kendine ait o hususiyetleri tanıması ve kendini keşfetmesi, vahid‑i kıyasî olarak, Zât‑ı Ulûhiyet’i tanıma adına oldukça önemlidir. Nitekim hadis diye rivayet edilen bir sözde “Nefsini bilen, Rabbini de bilir.”[1] denilmiştir ki, Sokrates’in bu düşünceyi okulunun girişine “Kendini bil!” şeklinde yazdırdığı da söylenir. Zaten, Kur’ân’da insanın yüklendiği ifade edilen “emanet”e,[2] benlik mânâsını veren bir hayli insan vardır ve bence bu çok isabetli bir tespittir.

Ne var ki, benlik iyi bir terbiye görmeyince veya suistimal edilince zararları da olabilir. İnsan mahiyetinde bir yönüyle benliğe benzeyen, şehvet, öfke, inat, hırs gibi başka duygular da vardır.. ve bunlar insana ait bir kısım boşluklardır. Nasıl bunlar, yüzleri terbiye ile âlî, bâkî gerçeklere ve uhrevîliğe döndürüldüğünde önemli birer insanî derinlik hâline gelirler; terbiye görmediklerinde de insan için çok tehlikeli olurlar; bunun gibi benlik de iyi bir terbiye ile Hakk’ı gösteren pırıl pırıl bir ayna olabilir.

Evet, benlik dahil, yukarıda kaydedilen fena yüzlü hasletler bir yönüyle şeytanın rahatlıkla işletebileceği nefis mekanizmasının parçalarıdırlar. Ancak, Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem), “Her insanın bir şeytanı vardır. Benim de.. ne var ki Benim şeytanım Bana teslim olmuştur.”[3] dediği gibi, nefis mekanizmasını da her zaman yola getirmek ve teslim almak mümkündür. Durum böyle olunca, şehevanî duygularla insan kötülüklere açılıyor diye onun olmamasını istemek, insanlığın da olmamasını istemek demektir. Öyleyse bir taraftan şehevanî duygulara tamamen inhimak etmek gibi bir ifrattan, diğer taraftan da bütün bütün şehevanî şeylerden tecerrüt gibi bir tefritten kaçınarak orta yolu bulmak gerekir ki, o da, meşru dairedeki zevklerle, lezzetlerle iktifa edip harama girmemek şeklinde tarif edilebilir. Ve yine bazı meselelerde insanın dişini sıkıp dayanması lazımdır. İhtimal inat hissi de insana bunun için verilmiştir. Bilhassa hakta sebat adına inadın önemi oldukça büyüktür. Ne var ki o, hiç olmayacak yerlerde kullanıldığında suistimal edilmiş olur ki faydalı bir duygu iken zararlı bir zaaf hâline getirilmiş olur. Hırs da öyledir. Hırs olmadan dünyayı imar etmek imkânsızdır. Ama bunu sadece şahsî çıkar ve kaprisleriniz istikametinde kullanırsanız ifrat etmiş olursunuz... Diğer bütün duyguları da böyle dengeli veya dengesiz kullanma her zaman söz konusu olabilir...



Haklılık çizgisinde olgunlaşma emaresi

Her şeyin bittiği, tükendiği, insan iktidar ve iradesinin hiçe dayandığı bir anda kul öyle bir tazarru ve niyazla Cenab‑ı Hakk’a iltica eder ki, bu iltica perdesiz, hicapsız onu icabet ufkuna ulaştırır. İşte o an

 لِي مَعَ اللهِ زَمَانٌ“Benim Allah’la farklı bir zamanım var.”[1]

beyanında anlatılan zaman üstü bir vakittir. Öyle ki artık kul ile Allah arasındaki bütün berzahlar kalkmış.. ve kulun “Yâ Rabbi!” iniltileri “Lebbeyk abdî!” cevabıyla mukabele görmektedir. Bütün mesele o ânı yakalamak ve gerektiği şekilde değerlendirmektir. Bu an, her an olabilir. Öyleyse insan her ânını dikkatli yaşamalıdır.



O ânı yakalamak

Hizmet deyince anlaşılması gerekenleri şöyle sıralayabiliriz:

1. Hizmet, Kur’ân ve Sünnet yörüngeli olmalıdır. Din; Kitap, Sünnet ve selef‑i sâlihînin sâfiyâne ve hâlisane içtihatlarına dayanır.

2. Cenab‑ı Hakk’ın, mahlûkatın dilleri adedince konuşma tarzı vardır. Bunun gibi, Kur’ân‑ı Kerim de dünden bugüne konuşmuş ve kıyamete kadar da konuşacaktır. O, İmam Âzam’la konuşmuş, İmam Gazzâlî’yle konuşmuş, İmam Rabbânî’yle konuşmuş, Üstad Bediüzzaman’la konuşmuş.. bundan sonra da konuşmaya devam edecektir. Bu sebeple, onun bugüne hitabını, çağımızın her karesine olan mesajını iyi anlamak ve “Eski hâl muhal; ya yeni hâl ya izmihlâl.”[1] anlayışı içinde, Kur’ân’ı çağın idrakine sunabilme mecburiyetindeyiz. Hayat adına Kur’ân’ın elmas düsturlarıyla bize söylediği çok şey vardır. Bu düsturları, hayata hayat kılmalıyız.

3. Teveccüh, ilâhî inayete sunulmuş en mühim davetlerden biridir. Günebakan çiçekleri gibi, yüzümüz de kalbimiz de hep Cenab‑ı Hakk’a dönük olmalıdır ki, sürekli inayete ve O’ndan gelecek vâridatlara açık olabilelim.

4. Ahiret, kudret yurdu olmasına karşılık, dünya sebepler diyarıdır. Dünyada esbapla muhatız ve dolayısıyla esbaba riayetle mükellefiz. Allah, yarattığı esbap ve kanunlarla bağlı değildir; dilerse bunları değiştirebilir. Ne var ki O, bu hikmet yurdunda icraatını hep kanunlar ve sebepler perdesi arkasında sürdürür. O hâlde, esbaba riayet etmemiz öyle bir seviyede olmalıdır ki, bizi görenler, “Bunlar ne esbapperestmiş!” demeliler. Düşünün ki Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), Bedir’de de Uhud’da da tabyelerini kurmakta hiç mi hiç kusur etmedi. Sonra da ellerini açıp dua buyurdu.[2] Diğer taraftan esbaba riayetten sonra tevekkülümüz de o derecede engin olmalıdır ki, görenler âdeta Cebriyeci nazarıyla bakmalılar.

5. İhlâs ve rıza yörüngeli yaşama, hizmette en mühim bir esas olduğu gibi, kişiyi şahsî hayatında da başarıya götüren en önemli, en selâmetli bir yoldur.

6. Nice çalımla başlamış işler vardır ki, ülfet ve yorgunluğa takılarak yarıda kalmıştır. Bu sebeple, hizmette devam ve süreklilik, ilâhî inayete sunulmuş bir diğer dilekçedir.

7. Asrımız, şahs‑ı mânevî ve cemaat asrıdır. Bugün, Abdülkadir Geylânî gibi gavslar, ferd‑i ferîdler de olsa, tek başlarına büyük muvaffakiyetler elde edemezler. Şahs‑ı mânevîye gelen lütuflar, fertlere gelenden çok çok farklıdır. Dolayısıyla vifak ve ittifakı korumak, hizmet adına önemler üstü önem arz eder.

8. Hizmete kilitlenmek, hizmette muvaffakiyetin en önemli unsurlarından bir diğeridir. Hazreti Halid, daha iki günlük bir Müslümanken gerçekleştirilen bir sefere çağrılmadığı için ciddi bir hicran yaşamıştı ve sabaha kadar inlemişti. Ömrü cihad meydanlarında geçmiş bu şanlı komutan, ölümlü cephede değil de, yatağında irtihal sürecine girince, dayanıp ayağa kalkmış, atını istetmiş ve şöyle demişti: “Vücudumda, parmak ucu kadar yara almadık yer kalmamıştır ama, Halid şimdi âcizler gibi yatağında ölüyor…”[3]

Evet, işte bu şekilde hizmete kilitlenmeliyiz. Hatta o kadar ki, yeryüzünde ulaşılacak bir nokta kalmasa bile, “Acaba semada da tebliğin gitmesi gerekli bir yer var mı?” diyerek göklere merdiven dayamayı düşünmeliyiz. Dahası, yaptığımızı daima eksik ve kusurlu görüp, “Daha yok mu?” demeliyiz. “Yapacaklarım bitti.” diyen insanın kendisi bitmiştir. Bu açıdan da, hareket ve hamleden bir an dûr olmamalıyız. Fıtratı müteheyyiç olanların zevki aksiyondur, hizmettir. Aslında düşüncenin blokajı aksiyondur ve bu bakımdan aksiyon da, bize göre, düşünceden önce gelir.

9. Çok zaman ifade edildiği gibi, bir an için bile olsa, kat’iyen “Ben yaptım, ben ettim.” mülâhazalarına girilmemelidir. Bu türden mülâhazalar şeytanî türkülerdir. Mesela, “Bahar, otu bitirdi.” demek, kâfir için bir inkâr ifadesi olarak hakikat görünse de, mü’min için ancak mecaz ifade eder. Öyleyse, hizmette, inayetin devamı için en mühim husus, bütün neticelerin Allah’tan bilinmesi, hatta bu noktada kendi sa’y ü gayretimize ve sebeplere en ufak bir hisse verilmemesidir.



Hizmet

Üstad Bediüzzaman Hazretleri “Biz muhabbet fedaisiyiz, husumete vaktimiz yoktur.”[1] der. Bu bizim için çok önemli bir düsturdur. Ancak mesele, böyle bir sözü söylemek veya dile dolamakla bitmez; mesele onu temsil edebilmektir. Nitekim daha başkaları da insanları sevmekle alâkalı çok sözler söylemişlerdir ve bunların hepsi de söz olarak güzeldir. Ama acaba bu söz sahiplerinden kaçı dediğini tatbik ve temsil edebilmiştir? İşte bu soruya tatmin edici bir cevap vermek oldukça zordur.

Tebliğ ettiği şeyi aynı zamanda temsil etmek, Efendimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem) ait önemli bir hususiyettir. O, ne demiş ve ne söylemişse mutlaka tatbik etmiş ve dediği her şeyi hayata geçirmiştir. Hayata geçirilmeyen sözler ne kadar güzel ve mükemmel de ifade edilse zamanla küflenmeye, tesirsiz kalmaya mahkûm olur. Değil beşer sözü, Kur’ân gibi ilâhî bir kelâm bile eğer tatbik görmezse, gönüller üzerindeki müessiriyeti adına ne kadar durgunlaştığı meydandadır. Kur’ân ki onun tek harfi dahi değişikliğe uğramamıştır. Kur’ân ki nazil olduğu anki taravetini, tazeliğini ve yeniliğini korumaktadır. Ama o, artık ilk dönemlere nispeten çevresi itibarıyla garip ve temsildeki zaaf ve boşlukların buğulu atmosferinde net görünememenin mağduru ve yetersizlik hezeyanlarına maruz...

Evet bu, asla Kur’ân’a ait bir eksiklik değildir; eksiklik onu hayata taşıyamayan toplumlardadır. Din ve Kur’ân hayata hayat olmalı ki, biz de diri kalabilelim. Evet, Kur’ân, bütünüyle temsil edilmeli ki kendinden beklenen fonksiyonu eda edebilsin. Bütün bunlarla şu noktaya gelmek istiyorum: Muhabbet fedaisi ve sulhun temsilcisi olduğunu söylemek yeterli değildir. Önümüzde aşılması gereken bir sürü engel var. Asıl mesele, o güzel ifadeyi hayata geçirip temsil etmektir.

Esasen sevgi ve muhabbet, İslâm dininin en önemli prensiplerindendir. Bugün ona, en yabancı kulüpler sahip çıksa da sevgi ve muhabbetin hakiki sahipleri yine bizleriz.

Bizim bu ifadelerimiz bazılarına inandırıcı gelmeyebilir. Bilhassa yakın geçmişte meydana gelen negatif görüntüler bizler için birer dezavantaj olmuştur. Ne var ki, onların yaptığı yanlışları İslâm’a mâl etmek kat’iyen hatadır. Evet, İran’da bir inkılâp yapılmak üzere yola çıkılmıştır ama, yapılanlar ihtilâl çerçevesini aşamamıştır. Kaldı ki, dünyaya İslâm imajını yanlış aksettiren sadece İran da değildir. Daha nice ülke ve liderler vardır ki, tutum ve davranışlarıyla sürekli olumsuz görüntülerin temsilcisi olmuşlardır. Tabi ki onların bu tutum ve davranışları hep karşı cephenin işine yaramıştır.

Bütün bunlarla birlikte bizler, her zaman söylediklerimizde ısrarlı ve bunları temsilde de son derece kararlı olmalıyız. İçimiz insanlığa ait sevgi ve muhabbetle dolup taşmalı; kalblerimiz de her türlü düşmanlığa karşı kapalı kalmalıdır. Şunda hiç kimsenin şüphesi olmasın ki, gelecek asır, sevgi ve diyalogun neşv ü nema bulduğu bir muhabbet asrı olacaktır. Düşmanlıklar büyük bir ekseriyetle yok edilecektir. Hususiyle dünyanın globalleştiği bir dönemde bunun tahakkuku hiç de uzak bir ihtimal değildir. İnşâallah kudsîler bu misyonu da eda edeceklerdir.



Muhabbet fedaisi olmak

Gerçi ben ızdırabı çok bilmem. Herkes kendi çapında ızdırap duyar. Benimkine ızdırap denir mi, denmez mi; isterseniz bazı kesitler arz edeyim, siz karar verin. Bir arkadaşımızın bana naklettiği bir hususu arz edeyim önce. Ben unutmuşum, o hatırlattı. Arkadaşımız şöyle diyordu:

Saddam, peşmergeleri kimyasal silahlarla kırıp geçirdiğinde, –malum onlar bize sığınmışlardı– vak’ayı televizyondan seyrederken, onların çoluk-çocuk, kadın-erkek, yaşlı-genç Türkiye’nin kabul edip etmeyeceği kararını bekleyişleri, yüreğimi parça parça etmiş olacak ki, arkadaşımızın beyanıyla “Sandalyede oturuyordunuz; ayağa kalkmak istediğinizde kalkamadınız.. ve yığılıp yerinizde kaldınız...” Yine, Bakü işgalinde ızdıraptan bayıldığımı hatırlarım. Kâbe’nin işgal edildiği haberini duyduğumda minberde deli gibi olmuştum ve elimdeki mikrofonu fırlatıp atmışım... Bizim insanımızın açtığı Asya’da bir okulun başına bir şey geldi diye, haftalarca uyuyamadığımı bilirim. Bazen kaldığım binanın taraçası, hafakanlar içinde dolaşmama yetmediğinde, kalkıp sokağa çıktığım çok olmuştur.

Zannediyorum, benim bu duyduklarım, her insanın da normalde duyduğu ızdırap cinsinden şeylerdir. Ve tabi, ben buna hakiki mânâda ızdırap da diyemiyorum. Izdırabı Peygamber’den (sallallâhu aleyhi ve sellem) ve peygamberâne yaşayanlardan öğrenmek gerekir. Toplumu karşısına alıp bir ızdırap bestesi gibi dinleme.. ve sonra kendisi de bir ney olup inleme, inleyip toplumun ızdırabına dem tutma, ses katma… Konuyla alâkalı Kur’ân‑ı Kerim’de birkaç yerde kapalı, bir‑iki yerde de sarih olarak Cenab‑ı Hak, Efendimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem) mealen şöyle seslenir: “Şu Sana inen Kur’ân’a inanmıyorlar diye neredeyse kendini bitirip tüketeceksin...”[1] Demek ki sancıları O’nu kıvrım kıvrım hâle getirmişti ki, Allah (celle celâluhu) O’nu tâdil ediyordu. İşte Peygamber bu denli insanlık buudluydu.. ve duyguları şöyleydi: İnsanlık yaşamayacaksa Benim yaşamamın da bir anlamı yok. İnsanlık huzur içinde değilse Benim huzurlu olmamın da bir mânâsı yok... İşte peygamberâne ızdırabın çerçevesi!

Bediüzzaman Hazretleri’ne soruyorlar: “Evlenmeyi hiç düşünmediniz mi?” Cevap veriyor: “Ümmetin derdi beni aşıyor, kendimi düşünmeye vakit bulamadım.”[2] Zaten Van Kalesi’nden ayağı kayıp düştüğü esnada, “Davam!”[3] diye haykıran bir insandan, başka türlü bir anlayış da beklenemez.

Ben bir trafik kazası yaptığımda, arabamda teyp çalışıyordu. Tehlikeyi görünce, önce “Allah!” diye bağırmışım ve teyp bu sesi kaydetmiş. O bantı bir arkadaşıma verdim. Daha sonra Bediüzzaman’ın “Davam!” deyişiyle benim “Allah!” deyişim arasındaki farkı değerlendirdim. Kendime ait ifadenin ne kadar bencil ve hodbince olduğunu gördüm. Gerçekten davasına dilbeste olmuş bir insan kendi kurtuluşunu hedefleyip “Allah!” diye bağırmıyor da “Davam!” diye haykırıyor. Kaderini bütünüyle insanlığın kaderine bağlamış ve kendini bu istikamette programlamış bir yüce ruh, bir yüce kâmet.. evet, işte ızdırap insanının portresi!.. ve işte onun talebelerinden birinin ruh hâleti: “Eğer ızdıraptan dolayı bir kalb duracaksa, bir genç imansız öldü haberi karşısında o kalbin, atom zerreleri adedince parçalanması gerekir.”[4] Bence ızdırabın bir tarifi de işte böyle bir sözün temsilcisi olabilmek…

Yeni yetişen bir neslin bu ölçüde ızdırabı temsil edeceklerine inanıyorum. İnşâallah, onlar siz olun! Izdırap tokmak gibi kalksın, insin beyninize! Şakaklarınızı tutup, insanlık âleminin dertleri için deli gibi dolaşın! Ruhunuzu sancılar sardığı zaman ızdıraptan ızdıraba sürüklenin! Ve hiç durmadan Allah’tan, ümmet‑i Muhammed’in kurtuluşunu dileyin! Daha önce de söylemiştim, şimdi de –müsaadenizle– tekrar edeceğim:

Eğer elimde imkânım olsaydı, her birinizin içine evinizin yolunu unutturacak şekilde ızdırap ekerdim. İlmin, irfanın, araştırma zevkinin, fen ve tekniğe açılmanın, çağa söz geçirmenin yanı başında size bunu da yapardım.. yapar ve her birinizi dava düşüncesiyle deli etmeye çalışırdım. Elbette bu benim elimden gelmez. Ama imkânım olsaydı Rabbimden bunu yapmasını isterdim. Ve isterdim ki, gökten sizlere de seslenilsin ve: “İnanmıyorlar diye veya devletler muvazenesinde yerinizi alamadınız diye neredeyse kendinizi helâk edeceksiniz.” denilsin. İnanıyorum bir gün Allah sizi bu ufka ulaştıracak ve dünyanın yüzünü sizin ızdırabınızla bir kere daha güldürecektir. O gün çok da uzak olmasa gerek...



Izdırap insanı

Soru: Dinî anlayışımıza göre aksiyon insanı olma ve içimizdeki enerjiyi her seviyede dengeli kullanma nasıl olmalıdır?

Peygamberâne bir yolla. Zannederim bu tek cümlelik cevap yeterlidir. Fakat isterseniz, peygamberâne yolun denge buudundan küçük bir kesitini arz edeyim.

Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) Mekke’de peygamberliğiyle ilk zuhur ettiği dönemde bile etrafında boğazlanmaya hazır kahramanlar, insanlar vardı. Bunların her biri O’nun gözlerinin içine bakıyor ve buyruk bekliyorlardı. Hazreti Ebû Bekir öyleydi, Hazreti Zeyd öyleydi, Hazreti Ebû Zer öyleydi ve nihayet Hazreti Hamza, Hazreti Ömer ve diğerleri de öyleydi. Pek çoğu defalarca ayaklar altına alınıp çiğnendi. İşkencelerin en acımasızına maruz bırakıldılar ama, hiçbiri kat’iyen döneklik göstermedi. Yâsir, Sümeyye ve onlar gibi davrananlar bu civanmertliklerin dâsitanî kahramanları. Evet, Allah Resûlü etrafında her zaman işte böyle serdengeçtiler oldu; fakat O, hayatının hiçbir ânında, dengeleri gözetmede kusur etmedi.

Evet, denge gözetilmediğinde, hezimet ve mağlubiyetin kaçınılmaz olduğu şartlarda, kahramanlık gösterisi sadece bir ihanettir. Zaten bir kısım kimselerin yapmak istediği ilk ve en klasik oyun da Müslümanları böyle bir platforma çekmektir. Bu oyuna gelmeyenlerin sayısı oldukça azdır, dersem, kat’iyen ifademde mübalâğa olduğu düşünülmesin. Ne var ki, meseleyi müşahhaslaştırmak bazı ruhları incitebilir düşüncesiyle, şimdilik bu kadarıyla iktifa ediyorum.

Aksiyon ve hamleler her zaman dengeli olmalıdır. Bütün insanlığa ulaşmak ve teker teker her ferde lâhûtî mesajlar ulaştırmak elbette hepimizin aşk ölçüsünde istediği ve arzu ettiği bir sorumluluktur. Ancak, zamanın çıldırtıcılığına karşı sabırla, temkinle işi âheste âheste götürmek de ayrı bir derinliktir. Bu yönüyle Güneş Ülkesi yazarı Campanella’yı takdir ederim. Campanella bir İtalyan düşünür ve yazarıdır. Savunduğu fikir ve düşünceler elbette şu anda konumuz değil. Ancak İspanya zindanlarında tam 27 sene çile çeken bu insan, merhum Necip Fazıl’ın ifadesiyle, elinin ifraz ettiği ter, demir parmaklıkları çürütmüş; fakat o, düşüncelerinden zerre kadar taviz vermemiş ve yetiştirdiği talebeleriyle fikirlerini istikbale taşımıştır. Hatırlayın Mikelanj’ı!. Bir heykel yapımında kendisini o denli işine kaptırmış ki, heykel tamamlandığında çizmelerini çıkarmak istemiş de, ayağının derisi çizmeleriyle beraber çıkıvermiş... İşte insan yüklendiği misyona bu denli kilitlenmeli. Ama bu hizmet şuuru onun dengesiz davranmasına sebebiyet vermemelidir.

Bizler, sırtında yumurta dolu küfe taşıyan insan hassasiyetini hayatımızın hiçbir döneminde ihmal etmemeliyiz. Sırtımızda sadece bugünün neslinin değil, daha doğmamışların, hatta bir asır sonra doğacakların vebal ve mesuliyetleri var. Yapacağımız en küçük ihmal zincirleme olarak, gelecek yıllara, asırlara sarkabilir. Aksiyonun tarifinden habersiz bazı kişilerin, kasıtlı veya gaflet yüzünden bizleri pasiflikle itham etmeleri hiç önemli değil. Bizler, bizlere çarpan her şeyi, aynen atmosfer gibi sinemizde erite erite yolumuza devam etmeliyiz. İşimiz çok... Vakit ve enerji israfına da mecalimiz yok.



Aksiyon insanı ve Hizmet enerjisi

Bediüzzaman Hazretleri’nin bir tabiri var: Sa’y’e şevki kamçılamak.[1] İşte ben, böyle bir düşünceden hareketle, milletimiz ve insanlık için çalışan kudsîleri bazen değişik vasıflarla ifade ediyorum: “İlâhî lütufların akışında ilâhî prizma”, “Allah’ın yeryüzündeki matmah‑ı nazarı”, “Allah’ın inayetinin tecellî noktaları”.. vs. Bu bir içtihat hatası olabilir. Şayet hata ise Rabbim affetsin!

Aslında “tergib”in yanında “terhib” ihmal edilmemeli. Evet, muhabbetullah derken, mehâfetullah unutulmamalı. Aksi hâlde çok ciddi bir dengesizlik olur ve bu dengesizliğin getirmiş olduğu boşluk da çok zor kapatılır.



Medihte (övgüde) denge

Bugünlerde böbreklerimde küt bir ağrı var. İhtimal 70’li yıllardaki hastalığım tekrar nüksetti veya edecek. Ama Allah’ın bize ihsan ettiği lütuflar karşısında bunların hiç mi hiç önemi yok. Evet, –kaynağı dinimiz– nerede var böyle güzel faaliyetler, böyle güzel hizmetler? Nerede var böyle güzel arkadaşlar? Nerede var bunca engellemelere rağmen devam eden ve yürüyen Allah adına bunca güzel iş..?

Evet, ağrı, sancı… vs. hiç önemli değil. Önemli olan yaratılış istikametinde hayatımızı geçirebilmek. Rabbim bu çizgiden bizi son nefesimize kadar hiç ayırmasın.. Âmin!



Böbrek rahatsızlığımın hatırlattıkları

Kurban Bayramı’nda başta talebe olmak üzere fakir fukaranın ihtiyaçlarını karşılamak için var gücüyle çalışanlar, o anda Arafat’ta ve Müzdelife’de olan kimselerin sevabına denk, belki de daha çok sevap kazanmış olabilirler. Zira hacdakilerin himmeti, şahsî; bunlarınki ise içtimaî.. orada şahsî füyûzatın artırılması, burada ise topyekün bir milletin ihtiyaçlarının giderilmesi söz konusudur.



Kurban

Kur’ân’da belirtildiği üzere, insanoğlunun ve cin taifesinin yaratılış gayesi “Allah’ı bilmek ve O’na kulluk”[1] ise, hayatın onun etrafında örgülenmesi gerekir. Hatta günler, haftalar bu gayeye göre ayarlanmalı, ayarlanıp okuma, ibadet ve düşünce ile aydınlatılmalıdır. Bir zamanlar bu millet, günün zaman dilimlerini belirtirken “öğle namazından evvel” veya “akşam namazından sonra” gibi ifadeler kullanıyordu. Yani namaz insan hayatını düzene koyan çok önemli bir esastı. Dolayısıyla hayat, asıl gayesi etrafında akıp gidiyor ve her şey onun etrafında dönüyordu.

Bu, hiçbir zaman hayatı terk ve ihmal mânâsında anlaşılmamalıdır. Bilakis isabetli bir tanzim ve zamanı en iyi şekilde değerlendirme olarak anlaşılmalıdır. Bunun için her gün mutlaka okumaya vakit ayırdığımız bir faslımız olmalı. Haftada bir gün, buna muvaffak olamayacaksak, en azından 15 günde bir gün mutlaka gerçekleştirmeliyiz. Hatta yılda bu işe ayırdığımız bir “ay”ımız olmalı ve o ayda tamamen ruhaniyete açık bir hayat yaşamalıyız.

Bayramlarımız bunun için bir fırsat. Fakat senede bir‑iki gün bu işe yeterli değildir. Onun için daha fazla gün ve daha fazla bir kalabalık ile bir araya gelmeli ve karşılıklı duygu, düşünce yenilenmesi yapılmalıdır. Şuur, his, yaşama aşkı ve şevki sık sık gözden geçirilmelidir.

Evet, gaye böyle belirlenmez ve her şey gayenin etrafında tanzim edilmezse, kemale ulaşmak mümkün değildir. Zira, insanın hırs ve emellerinin sonu yoktur. O, bir gün bütün dünyaya sahip olsa da gözü doymayacak ve başka dünyalar isteyecektir. Hâlbuki Allah Resûlü’nün dediği gibi “Gözünü neticede sadece bir avuç toprak dolduracak.”[2] İşte bu dengenin gaye aleyhine bozulmaması için, hayatın gaye etrafında örgülenmesi zaruridir.

Meselenin diğer bir yanı da şudur: Biz hayatımızı Rabbimiz’e ibadete göre ayarlarsak, aradaki dünyevî işlerimize ait karanlık zaman dilimleri dahi, o aydınlık zaman dilimleriyle aydınlanır. Neticede, bütün bir hayat ibadete dönüşür. Hâlis niyetle bütün soluklar tesbih olur ve böyle bir niyet ve gayretle sanki bütün hayatımız, Rabbimiz’in emirleri istikametinde geçiyormuş gibi bereketlenir. Zaten ebedî saadete mazhar olmanın sırrı da buradadır.



Hayat ve Gaye

Bazen bir mü’minin yapması gereken mükellefiyetler adına yüklendiğimiz işlerden dolayı öylesine bunalıyoruz ki “Noktalansın şu hayat ölümün kollarında!” diyesimiz geliyor. Fakat birden emanetin, O’nun olduğu inancı ile irkiliyor ve bu düşünceyi büyük bir saygısızlık olarak görüyoruz. Evet, emanet O’nun olunca artık sen O’na karışamazsın. İsterse seni zincire vurmuş olsun. “Of” bile demeden ve darılmanın en küçüğünü bile göstermeden dayanmak zorundasın.

Bu düşüncenin, insanın ruhunda kök salması biraz mârifet i Sâni’ ve muhabbet i Sâni’ ile bütünleşmeye bağlı. Öyleyse bizler, tevhid akidesinin gereği olarak daima O’nu düşünmeli, O’nu duymalı ve O’nu söylemeliyiz.



Darılma yok, dayanma var

Benim, Resûl-i Ekrem Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) huzuruna gitmeye çok iştiyakım vardı –hâlen de öyledir–. Fakat oralara gidebilecek maddî imkâna sahip değildim. Onun için hacca gidenlerle selâm göndermekle yetiniyor ve bununla teselli olmaya çalışıyordum. Derken, Rabbim bir gün bana da nasip etti. Ravza‑i Mutahhara’ya kavuştuğum andaki hislerimi ifade edecek kelime bulmak, onları dizip cümleler hâline getirmek, –inanın– aradan bunca yıl geçmiş olmasına rağmen hâlâ çok zor. Bazen orada, Mehmet Âkif’in Safahat’ında bahsettiği Sudanlı gibi niçin ölmediğime hep hayıflanmışımdır.

Fakat, oralarda bulunma, daima o mukaddes mekânların mukaddes atmosferi içinde hayat sürme, bana göre mücerret bir mücaveret ve şahsî kemalâttan ibaret.. oysaki bugün istihdama uymak ve gelip burada hizmet etmek önemlidir. Bu itibarla orada bulunduğum zaman bile beni Türkiye’ye bağlayan evlad ü iyal, çoluk çocuk, ticaret vs. olmamasına rağmen, her hâlde içimdeki Türkiye iştiyakı, Türkiye’de hizmet heyecanı beni yeniden buralara çekti, getirdi. Evet, dine hizmette istihdam çok önemlidir. Ve dilerim, Allah bizi helâları temizlemede bile kullansa, bu ülkede imana, Kur’ân’a hâdim kılsın!



Fasıldan Fasıla 2

Kitap hakkında

Bölümler: