Fasıldan Fasıla 5 (Fikir Atlası)

İnsanlar dâhi olacaklarına, meşveret insanı olsunlar...



Meşveret İnsanı

İnsan hiçbir zaman ümidini yitirmemeli; aksine hep ümitli olmalıdır. Bazen hiçbir şey yapılamasa bile, kişinin ümitli olması yeter ve bu kadarı bile ona sevap kazandırır. M. Âkif, İstiklâl Marşında:

"Doğacaktır sana vaad ettiği günler Hakk'ın Kim bilir belki yarın, belki yarından da yakın"

derken bu duruma işaret eder ve hiçbir şekilde ye'se düşülmemesi gerektiğini salıklar. Üstad ise, aynı duruma, "Ye's, mâni-i her kemaldir." sözleriyle işaret eder.

Evet, aktif sabır gibi, aktif ümit.. siz tavuğu, yumurtalarının üzerine abanmış yatarken gördüğünüzde, bu hayvan, miskin miskin yumurtaların üzerinde yatıp duruyor dersiniz. Oysa o, aktif bir sabır örneği sergilemektedir. O, üç hafta boyu ne sancılar ne sancılar çekiyor bilemezsiniz..! O âdeta bütün hararetini göğsünde toplar ve o sıcaklığı gece-gündüz gözünü kırpmadan yumurtalara vermeye çalışır. Yumurtalarını fevkalâde bir titizlikle çevirir ve onları kıracağım diye ödü kopar. Onun yanlış hareket ederek, kendi yumurtalarını zayi ettiği hiç mi hiç görülmemiştir. Tavuğun, o incelerden ince hassasiyeti, titizliği, hayvanî şuuru ile sergilediği o aktif sabır gibi bizim de insana yakışır şekilde bir aktif ümidimiz olmalıdır.



Aktif-Pasif Ümit

İman; Eş'arîce bir üslûpla, insanın diliyle "Lâ ilâhe illallah - Allah'tan başka ilâh yoktur." demesi, kalbiyle onu tasdik etmesi, mantığıyla ona düğümlenmesi ve bütün hisleriyle de ona sahip çıkması demektir. Şüphesiz bütün bunların olması için sağlam bir fikir ameliyesine ihtiyaç vardır.

Allah Resûlü bir hadislerinde bu yenilenmeye şöyle işaret ederler: "Ceddidû imâneküm bi-lâilâhe illallah - İmanınızı 'Lâ ilâhe illallah' demek suretiyle yenileyin." Bence bu hadis, sadece dil ile kelime-i tevhidi söylemeye hamledilmemelidir. Ehl-i hakikate göre bu mübarek kelimeler dille telaffuz edilirken, vicdanlarda duyulmuyorsa bir mânâda yalan söyleniyor demektir. Yani, "Lâ ilâhe illallah deyiniz" demek, "Bu kelimeleri vicdanlarınızda hissediniz, her gün din ve iman adına bir yenilik peşinde olunuz, devamlı kendinizi yenileyiniz, yaratılış gayesine ulaşma uğrunda sürekli yollarda olunuz" demektir. Malum olduğu üzere her lâhza zaman ve mekân değişmektedir; bu itibarla insan da, bu değişmeler içinde her an kendini aydınlatmalı, yenilemeli ve ruhta yeni bir dirilişe geçmelidir ki, hayatını teşkil eden karelerden hiçbiri karanlık kalmasın.

İmanı yenileme meselesi devamlılık isteyen bir husustur. Mü'mindeki bu yenilenmenin onun tabiatının bir yanı, fıtratının bir parçası hâline gelmesi için devamlı surette imanını derinleştirmesi ve onu hayatına aksettirici temrinatla bezemesi gerekmektedir. İnsanda ruhen böyle bir yenilenme isteği, kavlî olarak "Lâ ilâhe illallah" demekle başlayıp, onun mahz-ı mârifet hâline getirilmesiyle devam ederek mârifeti muhabbete, muhabbeti aşk u şevke, aşk u şevki de cezb hâline getirmekle en ileri seviyeye ulaşabilir...



İmanı Yenileme

His ve duygularımızı birer bamteli hâline getiren Allah, bizlere en enfes mûsıkîleri duyurmak için âdeta kâinattaki görüntü ve hâdiseleri de birer mızrap yapmıştır. Bu sebeple biz, koyun-kuzu meleyişlerini, böcek ve kuş çığlıklarını, ormanların uğultularını, ırmakların çağıltılarını, yağmurların şıpırtılarını, ağaçların dal ve yaprak hışırtılarını, bulutların o mehib iniltilerini bir mûsıkî gibi duyar, dinler ve coşarız.

"Eşyanın kollarında ve nizamla diz dize, Büyülendimdi gelince âhenkle yüz yüze...

Rengârenk her yan, tüllenen mânâ buğu buğu, Bir tomurcuk açar gibi var olmaya doğru...

Her perdede ayrı bir visâl, ayrı bir huzûr; Vicdandaki irfanla bakınca her taraf nûr...

İç içe güzellik her köşe, iç içe mânâ, Duruyor karşımda tabiat bir gül-i rânâ,

Sesler, renkler, buudlar.. bu ne müthiş hendese! Vuruldum kâinat mûsıkîsindeki sese...

Gökler ayrı bir kanaviçe.. ve ötesinde, Kudret; inse, cinne bir şey anlatma kasdinde.

Yer cıvıl cıvıl insan, hayvan, ağaç ve toprak.. Sema başlar üstünde bir kitap; yaprak yaprak...

Yüzyüze iki levha birbirine bakıyor, Yıldızlar bizlere davet gamzesi çakıyor.

O'na davet, sonsuza davet bütün soluklar, Her köşeye nurlar taşıyor nurdan oluklar...."

deyip, tefekkürden zevke, zevkten tefekküre koşar ve kendimizden geçeriz.

Kâinattaki her ses, kendine has dalga boyuyla ruhlarımızı dinlendirip o müthiş armonisiyle bizi bizden alır bambaşka âlemlere götürür. Yer yer araba kornaları, makine ve fabrika gürültüleri, değişik siren sesleri, sarhoş naraları bizi bu büyülü iklimden uzaklaştırır ve his dünyamızı karartır ama, biz imanımız sayesinde çarçabuk o şerarelerden sıyrılır ve varlığı dinlemeye dururuz. Bizim için günümüzün bütün gürültüleri gayr-i tabiî; kâinattaki sesler ise, Kudret-i Ezeliye tarafından insana göre akort edilmiş ve ruhumuza göre ayarlanmış tabiî nağmelerdir.

İnsanların ortaya koyduğu mûsikî ihtiva eden edebî eserlere gelince, onlar da kâinattaki renk ve ses cümbüşünden dimağlara, ruhlara dökülen seslerin ifadesidir ve kâinattaki nağmeleri taklit edebildikleri ölçüde mükemmel sayılırlar.



Kâinat Mûsıkîsi

Çocukluğumda telkinlerin tesirinde kabul ettiğim büyüklerden biri de Ebû Hanife Hazretleri olmuştur. Yaşım ilerledikçe, onun o engin ufkunu ve çizgisini daha da net görmeye başladım ve İmam gözümde büyüdükçe büyüdü, ona karşı sevgim her geçen gün artarak devam etti.

Ebû Hanife Hazretleri, Sünnî çizgiyi korumanın yanı başında, Ehl-i Beyt muhabbetine de açık bir insandı. Belki bu muhabbet İmam Şafiî'de ve diğer mezhep imamlarında da vardı; hatta İmam Şafiî'nin, "İsteyen bana Alevî desin." şeklinde bir meydan okuyuşunu da naklederler; ne var ki, Ebû Hanife'de bu sevgi çok dengeliydi...

O, bir taraftan hayatını ticaretle kazanırken diğer taraftan da, kelam ilmiyle uğraşıyor; bu mevzuda, kendinden yıllarca sonra gelecek olan İmam Maturidî'ye ışık tutuyor ve onun için referans teşkil edecek tespitlerde bulunuyordu. Daha sonraları fıkha yönelen Ebû Hanife, o alanda da söz sahibi bir üstad ve otorite hâline gelmişti ki, -Nasbu'r-râye takdiminde belirtildiğine göre- ilim halkasında üç yüz kadar hafız ve bir o kadar da ehlullahtan insan bulunuyordu.

İmam Rabbânî Hazretleri, Peygamberimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) gerçek hakikatini Ebû Hanife Hazretleri'nin temsil ettiğini ve Efendimiz'in, âdeta o yolda temessül ettiğini söyler. Dolayısıyla vilâyet-i kübrânın vârislerinin bu mezhepten çıkacağı, buna karşılık vilâyet-i suğra erbabının diğer mezhep sahiplerince temsil edildiği ifade edilebilir. Haddizatında Üstad'ın da, Şafiî'ler içinde zuhur etmiş olmasına rağmen usûlüddin ve usûl-i fıkıh açısından Hanefi mezhebine göre amel ettiği söylenebilir.

Hazreti İmam'ın zühd ü takvasıyla alâkalı bir hayli menkıbe anlatılır. Ezcümle (babasının) dere boyunda bulduğu bir elmayı ısırdıktan sonra yememesi ve sahibini bularak helâllik dilemesi.. alış veriş ve ticaretteki hassasiyeti dillere destandır. Kutup, "Sosyal Adalet"te bunların bir kısmına temas eder.

Bütün bunlara rağmen ben bir şeye hep hayret etmişimdir ki o da, İmam Buhârî, Tirmizî gibi ayrı bir büyüklüğün sembolü olmuş insanların Hz. İmam'ın fâikiyetini bir türlü kabullenememiş olmalarıdır. Vâkıa İmam Tirmizî daha çok hocasının tesirindedir; ama İmam Buhârî'nin, onun hakkında -söylediği kadar bile olsa- bir şey dememesini çok arzu ederdim. Çünkü ondan dolayı hadisçiler arasında Ebû Hanife'ye karşı bir cereyan oluştuğu söylenebilir. Ancak bu tavır hepsinde yoktur; meselâ, hemen hemen aynı asırda yaşayan İmam Tahavî, çok meselede, İmam Buhârî'den aşağı değildir ve çok erken dönemlerde hadislerdeki müşkilleri çözme adına hayranlık uyaran bir insandır. Hatta onun müceddit olduğunu söyleyenler bile olmuştur. İşte bu büyük imam, bağlı bulunduğu mezhep anlayışını bırakıp Hanefi mezhebini tercih etmiştir. Tahavî, el-Ümm kitabını istinsah eden İmam Şafiî'nin talebesi Müzenî'nin yeğenidir. Dayısının, kitap yazmak için yaptığı hazırlık safhasında, İmam Muhammed'in kitaplarına, Ebû Yusuf'un nokta-i nazarının ne olduğuna göz atması, onun gözünden kaçmamış ve bu durum onda, onları da araştırma merakı uyarmış; hatta yer değiştirmesine vesile olmuştur.



Ebû Hanife Hazretleri

Allah'ın bir mü'min, bir de kâfir kulu vardır. Kâfir O'nu inkâr ediyor hem de âfâkî ve enfüsî onca delil ve burhanlara rağmen. Mü'min ise kâinat meşherini didik didik edip âdeta altını üstüne getiriyor ve O'nu anlamaya, duymaya çalışıyor. İşte bundan dolayı elbette yeryüzü, onu anlayan ve duyana ait olacak; onu anlamsız, çöplüğe atılacak bir cisim, bir nesne olarak görene değil. Zaten Allah (celle celâluhu), dünyayı salih kulları için yarattığını, onları yeryüzünün mirasçıları kıldığını, "Şurası muhakkak ki Biz, Tevrat'tan sonra Zebur'da da: "Dünyaya salih kullarım vâris olacak." diye yazmışızdır."[1] âyeti ile ifade etmektedir. O hâlde mü'min, dünyanın dört bir yanına yayılmalı ve ruhunun ilhamlarını boş gönüllere üflemeye çalışmalıdır. Ayrıca Allah (celle celâluhu), kâfirlerin, mü'minler üzerinde hâkimiyet kurmalarına fırsat vermeyeceğini beyan etmektedir ki,[2] bu da çok önemlidir.

Yalnız burada dilin hususiyetlerini de göz önünde tutarak bir hususa dikkat çekmek istiyorum: Âyette hem "kâfirler" kelimesinde, hem de "mü'minler" kelimesinde harf-i tarif vardır. Bunun anlamı; Allah (celle celâluhu), imanda mutlak kemale ermiş mü'minler üzerine kâfirlerin hâkimiyetine yol vermeyecek demektir. Aksi hâlde, onlar kâmil mânâda mü'min değilseler, kâfirler onların üzerinde hâkim olabilirler demektir. O hâlde herkes başının çaresine bakmalı, kat'iyen ferden ya da cemaaten başka milletlerin sultası altına girmemelidir.





Mü'min ve Kâfir Kul

İbn Abbas, çok engin bir ufka sahip, yüksek uçan bir sahabi. Hâşimiler'den olduğu her yanından belli; sureten de çok güzel ve imrendiren bir insan. Diğer sahabiler onun güzelliğini: "Gördüğünüz zaman o mu ayın on dördüne benziyor, yoksa ay mı ona?" diye anlatırlar. Tabiî ki bu tasvir, güzellikten kinaye olarak kullanılıyordu. Yoksa bununla onun ablak yüzlü olduğunu söylemiş olurlardı. Zaten kamer, tarih boyunca hep güzellikten kinaye olarak kullanılmıştır. Efendimiz için de;

"Kamer-i hikmet cemalin mühr-i muallâ mıdır?Derya-yı vahdet kemalin mâh-i mücellâ mıdır?"

denmiştir. Yine sahabe-i kiram arasında güzel kokuyu en çok sürünen İbn Abbas idi. Hatta o, bir sokaktan geçince kadınların:

"Itriyatçı mı geçiyor, İbn Abbas mı?" diye aralarında konuştuklarından söz edilir. Evet, onun geçtiği yollardan, evlerin içine üfül üfül güzel koku yayıldığını tabakat kitapları söyler.



İbn Abbas



Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), Mekke'de doğup büyümüş olmasına rağmen, her zaman Medine'yle irtibatı çok güçlü olmuştur. Bilindiği gibi, en başta dedesi Abdülmuttalip Medine'den evlenmiştir. Keza Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) valide-i muhteremeleri de Medine'den ve ninesinin akrabalarındandır; Âmine b. Zühre b. Kusay b. Kilâb...

Âmine Validemiz Medine'de ne kadar kalıyordu onu tam bilemiyoruz -malum, vefatı oradan Mekke'ye dönerken olmuştu- ancak ara sıra Abdülmuttalip'ten izin alıp, ailesini ziyaret için Medine'ye gittiğini söyleyebiliriz. İşte bu vesileyle Efendimiz de, çocukluk yıllarının bir kısmını orada geçiriyordu denebilir. Dolayısıyla Medineliler, Efendimiz'in, Benî Sa'd oy mağında süt annesi Halime'nin yanında görülen olağanüstü hâllerine de muttali olmuş olabilirler. Bu yüzden de, Efendimiz daha çocukken bile, Medinelilerce biliniyordu denebilir.

Bütün bunlar kaderin bir cilvesi olarak, Efendimiz'i gezdirdiği o yerlerde gönüller O'na hep sıcaklık duymuş ve kader o insanları zihnen ve fikren Efendimiz'i kabule hazırlamıştır. Başka bir ifadeyle, Efendimiz'in bu çocukluk sergüzeştisi çok erken dönemde Medine sakinleri için hep birer yumuşama vesilesi olmuştur. Zaten onlar, Adnan'ın çocukları -ki kimisi Himyer'e, kimisi Medine'ye, kimisi Mekke'ye, kimisi de Yemen'e gidip yerleşmiş- olması hasebiyle aynı soydan geliyordu ve aralarında ta eskiden bir akrabalık bağı vardı. Birbirleriyle az görüşüp konuşunca hemen bu nesep bağı ortaya çıkıyor ve "Hepimiz Adnanîyiz" diyorlardı. Nitekim Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), Mekke'de henüz duyulduğu zaman, Medineliler "O'nun anası bizden, O bizim evlâdımız sayılır." deyip bu akrabalık hissiyle O'na hemen sahip çıkmışlardı. Bir sene gibi kısa bir zaman içerisinde yetmiş insanın bey'at için Akabe'ye gelmesi, inkılâp çapında bir hâdisedir ve başka şekilde de izah edilemez. Oysa o dönemde Kur'ân'ın henüz birkaç sûresi nazil olmuş ve bu birkaç sûrenin muallimi Mus'ab b. Umeyr de çok genç denecek bir yaşta idi. Ayrıca Medinelilerin bu dini kabulleri için İslâm henüz onlara hiçbir şey vaad etmiyordu; sadece onların dünya hayatlarını tanzim ediyor, ahiret adına da bir kısım ümitler aşılıyordu. İşte bu kadarcık bir mesaja, o insanlar koşup gelmişlerdi. Demek ki ihzâriye tamdı. Keza Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), kendi şecere-i mübarekesinden bir sürgünden dolayı, başka bir dönemde de Yemen'den destek bulmuştu...

Gerçi Medineliler, duygu-düşünce yapıları, ilim ufukları itibarıyla İslâm'ı kabule çok müsaittiler. Çünkü kabileler arasında meydana gelen "Buas" savaşları, onların içinden yaşlıları alıp götürmüştü. Geride kalanların ise % 90'ı henüz gençti.. ve bu genç insanlar, henüz küfür ve dalâlete şartlanmamışlardı. Dolayısıyla az bir telkin, onlar üzerinde hemen tesir icra ediyordu. Meselâ Muaz b. Cebel'in babası Cebel yoktu, yine Sa'd b. Muaz'ın babası Muaz, Üseyd'in babası Hudayr yoktu ki, bunlar Evs ve Hazrec'in başında önemli isimlerdi ve eğer bunlar sağ olsalardı, o eski inatlarıyla Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) karşısına âdeta tecessüm etmiş bir Cebel'le, bir Muaz'la çıkabilirlerdi. Ne var ki, arkada kalan onların çocukları çok yumuşaktı. Harpler onları çok sarsmış ve bu kan-irin onlarda yeni şeylere yönelme hissi uyandırmıştı. Bu yüzden de kendilerine telkin edilen dini kabulde hiç zorlanmadılar. Zaten psiko-sosyolojik açıdan mesele incelendiğinde, harb ü darplerin, insanların bir arayışa girmesinde ve melce ve mence olarak dine sığınmasında ne kadar etkili olduğu da görülecektir.

Ayrıca yaşlıların ölüp gitmesi sonucu, o genç insanlar kendilerine başbuğluk edecek bir baş da arıyorlardı. Medine halkı işte böyle psikolojik bir atmosfer içindeydi. Yani bir taraftan genel havanın müsait olması, diğer taraftan onların arayışları ve tam aradıkları tipi bulmaları, buldukları bu tip hakkında bir hayli malumat sahibi olmaları, onların Efendimiz'i (sallallâhu aleyhi ve sellem) kendi bağırlarına basmalarında önemli bir saik olmuştu.



Medine ve Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem)

Din ve milliyet düşüncemize düşman bir kısım gizli cemiyet mensuplarını, olduğundan fazla güçlü görmek kat'iyen doğru değildir; zira onlar aslında alternatifsizliğin önlerini açtığı yığınlardır ve zatî hiçbir kıymetleri de yoktur. Eğer yeryüzünde, hakikaten sağlam ve vahy-i semavîden, tecrübeden, mantıktan gücünü alan ve bu kaynaklardan beslenen bir toplum olsa idi, bu gizli cemiyetlerin varlığı ile yokluğu müsavi olurdu. Bu açıdan denebilir ki, biz şunun bunun değil, kendi cehaletimizin, kendi zaaflarımızın, kendi fakrımızın kurbanı olduk. Konuyla alâkalı Muhammed Hamidullah Hoca'nın bir sözünü arz etmek istiyorum.

Hoca, komünizmin revaçta olduğu bir dönemde, ilâhiyat fakültelerinin birinde konferans veriyordu. Dinleyenlerden bazıları masonluk mu daha tehlikeli, komünizm mi? diye bir soru sordular. Bunlardan bazıları, bir "cemiyet-i sırriye" olması itibarıyla, "Masonluğun Allah belâsını versin." diyorlardı. Diğerleri de kan döküp, kan içmesi açısından "Allah komünizmi yerin dibine batırsın." diye homurdanıyorlardı. Eğer Hoca komünizm daha kötüdür dese bunlar itiraz edeceklerdi. Yok masonluk daha kötüdür deseydi, öbürleri "Alın ağzınızın payını.." diyecek ve berikilerin yüzüne bakıp güleceklerdi. Bunun üzerine Hoca: "Onların iyi ya da kötü olması önemli değil, önemli olan bizim cehaletimiz ve Müslümanlığı bilmeyişimizdir." demişti.

Buna, Üstad'ın, "Bizim hastalıklarımız" dediği şeyler de diyebiliriz. Evet bizim hakikî düşmanımız ve bizi yiyip bitiren hastalıklar, cehalet, fakr u zaruret ve tefrika gibi problemlerdir ki, bunlar bizim için en korkunç düşmandır. Nitekim biz, tarih boyu hasımlarımızla yaka-paça olmuş, kavga etmiş ve sonuçta Allah'ın inayeti ile hepsinin üstesinden gelmişizdir. Hatta dünyanın, "hasta adam" kabul ettiği dönemde bile, Çanakkale'de iki yüz bine yakın insanı şehit vermiş, bu korkunç baskını, bu müthiş işgali ve istilâyı durdurmuşuzdur ama cehalet, fakirlik ve tefrikaya yenik düşmüşüzdür.

O hâlde, bizim, "En büyük düşmanımız şu mu, bu mu?" dememizi, bir mânâda abes kabul ediyoruz. Zira düşmanlık onların karakterinin gereği; bilindikleri takdirde zarar veremezler. Bugün güçlü görünebilirler; ama görünmek başka, olmak başka şeydir. Onların kuvveti vâhi ve mukavemetsizdir. Önemli olan yurdun asıl sahiplerinin imanlı ve uzun soluklu olmalarıdır. Aksine şu muzır, bu muzır deyip şununla-bununla meşgul olmaya kalkarsak, kendi hizmetlerimizi aksatırız; onların da sonu gelmez.

Evet, biz tefrikanın, cehaletin, fakr u zaruretin çocuklarıyız. Bizim kolumuzu kanadımızı kıran ve bizi felç edip tesirsiz hâle getiren, millet düşmanlarına zemin hazırlayan bizim zaaflarımızdır.



Gerçek Düşmanımız

Fikir işçileri arasında zâhiren bir disiplin olsa da, esas itibarıyla onlar kendi aralarında müdür, amir, şef... vb. gibi herhangi bir makam, mevki ve rütbe mülâhazası olmayan kimselerdir. Bu mülâhazaya sahip kimselerden her bir fert, kendisini, "İnsanlardan bir insan ol" düsturu gereği basit bir fert olarak kabul etmeli ve değer itibarıyla da ancak, soluna konulacak herhangi bir rakamla kıymet kazanmayı bekleyen "sıfır" görünümünde olmalıdır. Sıfırların kendi aralarında herhangi bir üstünlüklerinin bulunması bahis mevzuu değildir. Zira bunların birbirleriyle toplanmaları-çıkarılmaları-çarpılmaları-bölünmeleri onları kat'iyen farklılaştırmaz. Sıfır, ancak tam bir mânâ-i harfî ile soluna konulacak rakam ya da rakamlar sayesinde birdenbire on, yüz, bin veya milyonlarca.. kat büyüyüp değer kazanır. Bu itibarla da, makam ve mansıba talip olmamayı, en akıllıca bir iş kabul ediyoruz. Düz yerde yürümek her zaman için emniyetli; zirvelerde dolaşmak ise tehlikelidir. Çünkü zirveden düşmekle meydana gelecek sonuç, çok defa düz yolda tökezleyip düşmekten daha vahim neticeler doğurur.

Ayrıca burada, istidradî olarak bir hususu daha arz etmek istiyorum: Ben, "." şeklindeki sıfırı bu espriye bağlı olarak Lâtince'deki içi şişirilmiş boş bir yuvarlak olan "0"dan daha elverişli görüyorum. Çünkü eski sıfır, Lâtince'deki sıfırdan çok daha fazla acziyet ve mahviyet ifade etmektedir. O eski sıfırın ifadesi diyeceğimiz "." , varlığın en küçük parçasını oluşturan zerrecikler gibi kendisinden daha küçük herhangi bir şey olmayan işaretçiktir.

Evet insan, Allah (celle celaluhu) karşısında gerçek konumunu ifade edebilmesi için her zaman ve her şeyde O'nu bilip O'nu duymalı, kendisini de koca bir "hiç" görmelidir. Hasan Âli Yücel'in başından geçen şu hâdise, mevzuumuza güzel bir misal teşkil etmektedir: Bir gün Paşa, Hasan Âli Yücel'e "sıfır" ve "sonsuz"un ne olduğunu sorar. Hasan Âli Yücel, Paşa'nın bu sorusuna, "Paşam! Sonsuz siz, sıfır da benim." cevabını verir. Kanaat-i âcizanemce bu sözü insanlar, kendilerini hiç yoktan var eden ve sonsuz nimetlerle perverde kılan Rablerine karşı duymalı, kabullenmeli ve engin bir kulluk şuuru içinde "Allah'ım! Sen sonsuzsun biz ise birer sıfırız." demelidirler.

Evet, herkes kendisini bir "sıfır" olarak görmeli, Allah'ın lütfettiği değişik muvaffakiyetlerin hepsini O'ndan bilmeli, kendisine verilen değişik pâyeleri, bir vazife taksimi olarak telâkki etmeli ve kendisi gibi birer nefer olan diğer arkadaşlarına karşı da kesinlikle herhangi bir gurur, kibir ve üstünlük taslama tavırlarına girmemelidir. Çünkü bütün muvaffakiyetleri lütfeden ve bizleri çeşitli istidat ve kabiliyetlerle donatıp dinine hizmet yolunda değişik makam ve mevkilerde istihdam eden Cenâb-ı Hak'tır. Öyle ise minnet O'na, şükran O'nadır. Ayrıca, mazhar oldukları nimetleri kendilerinden bilen talihsizlerin takılıp yollarda kaldıkları da unutulmamalıdır. Onun için bizim yolumuz, "Der tarîk-i acz-mendî lâzım âmed çâr-çîz: Acz-i mutlak, fakr-ı mutlak, şevk-i mutlak, şükr-ü mutlak ey aziz!" ifadeleriyle çerçevesi çizilen acz, fakr, şevk ve şükür yoludur ki, bu yol, insanın kendisini sonsuz güç ve kudret sahibi Rabb'i karşısında bir "sıfır" olarak görüp, mazhar olduğu bütün nimetleri O'ndan bilmeyi ve şükürle mukabelede bulunmayı gerektiren bir yoldur.



Sonsuz ve Sıfır

Hz. Yuşa (aleyhisselâm), üç dine mensup insanların da sahip çıktığı bir kişidir. Ona, hem Yahudiler hem Hıristiyanlar hem de Müslümanlar sahip çıkmış ve İstanbul'a geldiğini iddia ederek uğradığı zannedilen bir yere mezarını yapmışlardır.

Büyük insanların çok yerde makamları vardır. Meselâ, Ashab-ı Kehf'e ait dünyanın yedi-sekiz yerinde mağara tespit edilmiştir. Hatta Ahmet Akgündüz Bey, bir kısım dokümanlardan yola çıkarak Tarsus'taki mağaranın onlara ait olduğunun kat'iyeti üzerinde durur. Ama Ebû Hayyan gibi önemli bir tefsirci, Ashab-ı Kehf ve onların mağarasının Endülüs'te olduğunu söyler ve buna dair bazı işaretler gördüğünü haber verir. Bunlar, müstakillen üzerinde durulması gereken konulardır. Ben Ashab-ı Kehf için kat'î bir şey diyemediğim gibi Hz. Yuşa'nın (aleyhisselâm) İstanbul'a gelmiş olacağı hususunda da bir şey söyleyemeyeceğim. İhtimal o kabir de ona ait değil, ona atfen yapılan bir mezar. O, Hz. Musa'dan sonra İsrailoğulları'nın başına geçmiş, Filistin, Mescid-i Aksâ ve çevresini kendi hâkimiyeti altına almış bir zattı ve İstanbul'la ve çevresiyle de hiç münasebeti olmamıştı.



Hz. Yuşa

Hz. Hüseyin'in (radıyallahu anh) şehadetinden kısa bir zaman sonra, bir gün, tâbiînin büyük imamlarından Hasan Basri'nin (radıyallahu anh) yanına bir Iraklı gelir ve ona elbisesindeki pire kanının namaz kılmaya mâni olup olmadığını sorar. Hasan Basri (radıyallahu anh) bu adama şu cevabı verir: "Şu Iraklıların hâline bakın! Peygamberin ciğerpâresi Hüseyin'in kanını döküyor, sonra da gelip pire kanının hükmünü soruyorlar!."

Bu hâdise bana köyümüzdeki bir adamı hatırlatır: Bu adam, kurbağayı alarak ayaklarından tutup ikiye ayırdıktan sonra ağzına atar ve bunu mârifet sayarmış. İşte bu şahıs bir gün babamın yanına gelerek seccadesinden bir fare geçtiğini söyleyip, bu seccadenin üzerinde namaz kılıp kılamayacağı hususunda fetva isteyince babam ona yukarıdaki hikâyeyi anlatarak cevap vermiş. Daha sonraları babam, büyük kabahatler işledikleri hâlde bunları görmezlikten gelerek küçük hâdiselerle uğraşan kişilerin hallerini her dile getirişinde bu iki hâdiseyi beraberce anlatıp çevresindekileri düşündürürdü.



İki Anekdot...

Kâbe, dünyaya bakan yönüyle yaşlanmıştır. Zaten Efendimiz'in son peygamber olması da onun yaşlandığını gösteren bir işarettir. Peygamber Efendimiz'in, nübüvvet zincirinin son halkasını teşkil etmesi, Kâbe'nin döl yatağında da bir çeşit kısırlaşmanın olduğunu göstermektedir. Yani artık Kâbe peygamber doğurmamaktadır. Evet yaşlanan insanın, zamanı geldiğinde ruhunu teslim etmesi gibi, yaşlanan Kâbe de bir gün, mânâsını yitirecek, aslına dönecek ve özüne kavuşacaktır.



Kâbe'nin Yaşlılığı

Bir gün bir şahıs, Sa'd İbn Ebi Vakkas'ın (radıyallahu anh) da içinde bulunduğu bir toplulukta Hz. Osman ve Hz. Ali (radıyallahu anhüma) hakkında ileri-geri konuşup duruyordu. Her ne kadar Sa'd (radıyallahu anh) adama susmasını söyledi ise de, adam onu dinlemeyerek güft u gûsuna devam etti. Onun bu vurdumduymaz tavrı karşısında, Allah'ın Mucîb ismine mazhar ve bunu da hayatında bir iki defa kullandığı bilinen Hz. Sa'd, bu edepsizlikten ötürü hemen ellerini açıp: "Allah'ım! Eğer bu adam doğru söylüyorsa.. söylüyor; ama eğer doğru söylemiyorsa...!" diyerek o şahsı Allah'a havale etti. Hz. Sa'd daha ellerini indirmemişti ki, nereden çıktığı belli olmayan bir deve, orada bulunan cemaati yararak onlara hiçbir zarar vermeden gelip o haddini bilmez adamı ayaklarının altına aldı ve çiğnedi..

İşte bu hâdise, büyük şahsiyetler hakkında konuşurken dikkatli olmamız ve onları kendi kriterlerimizle değerlendirmememiz gerektiğini ne güzel anlatır..!



Büyükler Hakkında Konuşmak

Bir gün İmam Azam Ebû Hanife, bir mecliste vaaz ederken yanına bir kadın gelir. Kadın, yanında getirdiği bıçak ile bir tarafı kırmızı diğer tarafı sarı olan elmayı Ebû Hanife'nin önüne bırakıp geri çekilir. Bir firaset âbidesi olan koca imam, elmayı bıçakla ortasından kestikten sonra elmanın içini kadına gösterip geri verir. Kadın gittikten sonra bu hâdisenin izahını isteyen cemaate Ebû Hanife, şu cevabı verir: "Kadın bana bir tarafı kırmızı diğer tarafı sarı olan elmayı getirerek, kırmızı kanda mı yoksa sarı kanda mı hayızdan temiz olacağını sormak istedi. Ben de elmayı ikiye bölüp ona beyaz olan iç kısmını göstererek ancak akıntı beyazlaştığında temiz olabileceğini söylemek istedim."

Bu muhteşem tablo, ilim, edeb ve takva konusunda zirveyi tutmuş o yüce şahsiyetlerle bizim aramızdaki farkı gözler önüne seren ibretâmiz bir misaldir. Onlar, ulaştıkları bu yüce makama ilim, edeb ve takva hususunda gösterdikleri üstün performansla geldiler. Bu devâsâ kametler karşısında büyüklük taslayıp onlara bu nazarla bakmayanlar, hayatları boyunca hep küçük olarak yaşar ve onlar gibi diğer büyüklerin hayat ve eserlerinden de gerektiği şekilde istifade edemezler.



İlim, Edeb ve Takva

Millet olarak daha ziyade menkıbelerden hoşlandığımız için bugüne kadar hep harp ve kahramanlık tarihimiz yazılmış, buna mukabil siyasî tarihimiz üzerinde çok ciddî durulmamıştır. Bu yüzden de, meselâ Devlet-i Âliye döneminde diplomasi nasıl işliyordu, hariciye nasıl çalışıyordu, eğitimde metot nasıldı ve milletlerarası münasebetlerimizde politikalarımız nelerden ibaretti.. bütün bunların bugünkü nesillere çok iyi anlatıldığı kanaatinde değilim. Ayrıca bu mevzularda bilinen şeyler de, ya yabancı kaynaklardan alınmış ya da hiçbir tarihî belgeye dayanılmadan kaleme alınmış gayr-i ilmî bir kısım evrak-ı perişan.. kasıtlı çarpıtmaların olduğu da ayrı bir konu: Meselâ tarihte Türklerin Müslüman olmasını, tamamen jeopolitik sebeplere dayandıran ve onunla izah edenler var ki, onlara göre Türkler, samimî olarak Müslüman olmamış, bulundukları yer itibarıyla, âlem-i İslâm üzerinde hâkimiyetleri Müslümanlıktan geçtiği için Müslüman olma lüzumunu duymuş ve İslâm'ı seçmişlerdir. Aslında, meseleyi bu kabîl gerekçelere dayandırmak, Türkleri münafık konumuna düşürme demektir. Oysaki onların Müslümanlığı seçmeleri, böyle bir hâkimiyetten hiç haberleri olmadığı bir dönemde gerçekleşmiştir.

Bu yüzden de tarihi tetkik edip, araştırmadan bu tür iddialar ortaya atan insanların yanında, bir sürü de bunlarla aldananlar olduğu kanaatindeyim. Bir tarihin yazılabilmesi için, her şeyden evvel vak'aların tespiti çok önemlidir, yoksa burada da görüldüğü gibi, tarih yazma yerine ukalâca lâflar edilmiş olacaktır.

Ayrıca ben günümüzdeki hâdiselerin anlaşılmazlığından hareketle, tarihî hâdiselerin biraz da o mülâhaza ile değerlendirilmesi gerektiğine inanıyorum.

Buna bir örnek vermek gerekirse, meselâ, günümüzde bir kısım insanlar eğitim ve kültürel faaliyetlerle dine, vatana, millete hizmet ediyorlar. Ve kesinlikle bunların hüsnü niyetlerinde şüphe yok. Yapmış oldukları hizmetin selâmeti için de hiçbir siyasi partiyle bağlantı kurmayı düşünmüyorlar; sadece işi âhenkle götürme adına o yolda bir kısım manevraları olabiliyor. Şimdi böyle bir hareket karşısında, milletimizin dinî değerleri adına yola çıktığını iddia eden bir parti ile gönül bağı olan bir tarihçi düşünelim; bu zat eğer bir tarih yazsa, siyasî faaliyetlere katılmaksızın yurt yapıp, talebe yetiştiren ve çeşitli kültürel faaliyetlerde bulunan bu insanları, İslâmî faaliyetleri engelleyen kimseler olarak gösterecektir; gösterecektir, bu kimseler Bediüzzaman gibi evliyadan seçkinler bile olsa. Zira bunlar daha baştan "Şeytandan ve siyasetten Allah'a sığınırım." deyip yola çıkmışlardır. O tarihi okuyan insanlar ise "Vay hainler!" deyip, onlar aleyhinde atıp tutacaktır. Çünkü hâdiseler çok farklı plâtformlarda cereyan etmekte ve tarihçi de işin içinde olmadığından meseleyi avamî nakillere dayandıracaktır.

Farklı bir örnek; biz 27 Mayıs'ı, 12 Mart'ı beraber yaşadığımız hâlde bu hareketlerle alâkalı kayıtlar çok farklı tutulduğundan ya da vesikalar yok edilip her şey çarpıtıldığından tarihin sayfalarına dökülenler de farklı olacaktır. Meselâ bir dönemde birileri ihtilâl yapmak istiyor, onlara karşı muhtıra veriliyor ve bu hengâmede sizin hiç alâkanız yokken, gelip sizi de götürüyor ve mahkûm ediyorlar. Bir af çıktığında da onları salıp sizi tutmaya devam ediyorlar. Şimdi siz tarihçi olsanız bunları nasıl değerlendirirsiniz..?

İşte, bu kadar hâdiselerin içinde olduğumuz hâlde, olayları yerli yerince değerlendiremiyorsak, tarihteki hâdiseleri -ki, tamamen bizim dışımızda cereyan etmiş, biz ne o işin sebeplerine ne de müsebbeplerine nigehbân değiliz- nasıl doğru değerlendireceğiz ki!..



Tarihî Hâdiselerin Tespiti

Bazen devlet kuşları, kocaman kocaman, heybetli sarıklar dururken gelip keloğlanların başına konuyor, onlar da öylece padişah oluyorlar. Aslında oğlanın kel olmasına değil, Allah'ın rahmetinin enginliğine bakmak lâzım. Fakat insanın kendini keloğlan görmesinde yarar var. Çünkü ancak o zaman devlet kuşunun başına konmasındaki kader sırrını kavrayabilir. Değilse, kendini hep hoca kavuğu, sırmalı kaftanlarıyla görürse yanılabilir, hatta kendi üzerindeki nimetleri dahi idrak edemeyebilir.

Evet, kellere lâf yok. Çünkü Hz. Ömer de, Hz. Ali de -o deha kelliğine canım kurban- keldi. Tabiî kel tabiri tahkir ifadesi olması sebebiyle onlar için kullanılmaz. Ancak fizikî yapıları itibarıyla bir dehanın emaresi olması açısından başlarının mübarek saçlarının döküldükleri yerlere değer kazandırmak için, onlar etrafa saçılınca, tepeleri açılmış deriz.

Yaklaşım mevzuu; biri Ali, diğeri Ömer. İkisi de birbirinden aslan.. ama ne acıdır ki, günümüzde bu aslanları birbirinden ayrı gösteren tilkilerin silik sözleri revaçta...



Devlet Kuşu

Bir tarihin büyüklüğü, tarihçiler tarafından yazılıp ortaya konuncaya kadar gerçek mânâsıyla anlaşılamaz. Bu yüzden tarih yapanlar, çok defa ne yaptıklarının farkına varamamışlardır. Ancak arkadan gelenler, onların o dasitanî tarihlerini ortaya koyunca, ne büyük iş yaptıkları ortaya çıkar. Bu mânâda, meselâ Hz. Ebû Bekir'e kendi döneminde, "Ne yaptınız ve inşa edip arkada bıraktığınız şey nedir?" diye sorsaydınız, zannediyorum çok fazla bir şey söylemezdi. Ancak asırlar sonra gelen insanlar, değişik usullerle o döneme ait vak'aları toplayıp belli bir kritiğe tâbi tutarak yorumlayınca, dünyayı yeniden onarma, inşa ve ihya etme adına çok büyük işlerin yapıldığı ortaya çıkmıştır.

Yine eğer bir Sırpsındığı'nda, bir Niğbolu'da veya son dönem itibarıyla Çanakkale Savaşında insanların hasımlarıyla nasıl göğüs göğüse gelip yaka-paça olduklarını, onların ölümü nasıl gülerek karşıladıklarını, ukbâ aşkıyla nasıl koştuklarını görüp de size nakleden tarihçiler olmasa idi, bu mücerret hâdiseler sizde çok fazla etki uyarmayacaktı. Ama onlar belli bir anlayışla ve mücadele felsefesine göre alınıp tahlil edilince, neticede koskocaman bir tarihle karşılaşma imkânı doğmuştur.

Bugün de dar dairede milletini, geniş dairede ise bütün insanlığı ihya işine gönül vermiş hakikî mü'minler, ciddî bir tarih yapıyorlar. İnanıyorum ki bunu gelecek tarihçiler çok büyük bir hâdise olarak kaydedeceklerdir. Ve bence yapılan bu tarihin en önemli yanı da, en büyük işleri yaparken bile onları küçük görme, sonra nisyan-ı nefs içinde olma, yani yapılan şeyleri unutup bir daha hatırlamama, "kim hatırlarsa hatırlasın" deyip, sadece hizmet söz konusu olduğu zaman önde koşma; pâyeler, mansıplar dağıtıldığı zaman da saklanma, görünmeme vb. gibi meseleler olacaktır.



Tarihin Oluşum ve Tespiti

Kur'ân'daki coğrafî merkezleri ve vak'aların geçtiği yerleri gösteren bir Kur'ân atlasının hazırlanması, Kur'ân'ın daha iyi anlaşılmasına vesile olacaktır. Bu çalışma sayesinde Kur'ân'da ifade edilen yerler bütün yönleriyle bilinecek ve Kur'ân'daki bazı vak'aları değerlendirmemiz de daha isabetli olacaktır. Zira Kur'ân'da anlatılan hâdiseleri değerlendirirken, zamanın olduğu gibi, mekânın bilinmesinin sağlayacağı faydalar da büyüktür.

Kur'ân-ı Kerim'in bahsettiği coğrafî yerlerin büyük bir bölümü, sahabe-i kiram efendilerimiz ve hayatlarının geçtiği yerlerdir. Bu açıdan kolay gibi görünse de zamanla meydana gelen değişiklikler araştırmayı güçleştirmiştir. Meselâ, Mekke'de bazı yerler, Medine'de Uhud ve Hendek gibi birçok yerleşim biriminin yeri belli olmakla birlikte günümüzde bu yerler kısmen kılıf değiştirmiş yani binaların şekli değişmiş, gerçek hüviyetlerini tedaî ettirecek pek çok alâmât da yok olmuştur. Dikkatli araştırmacılar bu mülâhazaları da göz önüne alarak bu sahada bir araştırma yaparlarsa, ilim hazinemize güzel bir eser kazandırmış olurlar.



Kur'ân Atlası

Osmanlı Devleti'nde gayrimüslimler askere alınmamışlardır. Osmanlılar, onların askerî sırlara muttali olabilme ihtimaline karşı böyle bir davranış içine girmiş olabilir. Zira askerlik gibi devletin bekasının teminatı olan bir müessesede, düşmanların kötülük yapma adına her vesileyi değerlendirmeleri ihtimal dahilindedir. Ne var ki, onların herhangi bir hıyanette bulunamayacakları vazifelerde çalıştırılabileceğini düşünüyorum.

Meseleye dinî açıdan bakılacak olursa onların askere alınmalarının hiçbir mahzuru olmasa gerek. Çünkü Tağlib Hıristiyanları Kadisiye Savaşında Müslümanlarla beraber savaşmışlardı. Daha sonraları Bizans'a karşı yapılan savaşlarda da Hıristiyanlar Müslümanların cephesinde yer almışlardı. Bu örnekler de onların, savaşa alınmasının bir içtihat mevzuu olduğunu ve maslahatın gerektirdiği durumlarda savaşa katılmalarının mümkün olabileceğini göstermektedir.



Osmanlı'da Gayrimüslimlerin Askere Alınmaması

Tenkit ve tahrip kolaydır; ancak öyle meseleler vardır ki, onların hiç mi hiç tahribe tahammülü yoktur. Meselâ, işleyen bir devlet yapısı bunlardan biridir. Siz kendi kulübeciğinizi yıkıp onun yerine yenisini yapabilirsiniz, ama kalkıp aynı anlayışla, yapacağım diye devleti tahrip ederseniz, arada öyle ciddî boşluklar ve rahneler meydana gelir ki onları bir daha da tamir edip dolduramazsınız. Bir devletin bazı kararları yanlış ve bozuk olabilir, milletin meselelerini dünyaya anlatmada ve dış politikada yetersiz kalabilir. Ancak sizin bu yanlış karar ve politikalar yerine teklif edeceğiniz tutarlı alternatif kararlarınız yoksa ve dış politika adına sunacağınız makul bir teklifiniz, sonra onu sağlam bir zemine oturtma plân ve projeniz mevcut değilse, ulu orta konuşmanız ve onların tahribine teşebbüs etmeniz hainlik olur. Ve bu millete karşı hainlik sayılır.

Ben günümüzdeki, devletin yapısına yönelik bu tür tenkitleri, çeşitli dönemlerde Osmanlı padişahlarına karşı tavır alınıp, onların alaşağı edilmesine benzetiyorum. Hep "Hele bir indirelim, sonra yerine yenisini buluruz." denmiş, devlet tahrip edilmiş, ehil birisi bulunamayınca da, koskoca devlette uzun süre kaoslar yaşanmıştır. Ne acıdır ki bu mantıksızlık ancak Devlet-i Âliye'nin gümbür gümbür yıkılmasıyla idrak edilebilmiştir. Meselâ Rıza Tevfik böyle bir sürece katkıda bulunanlardan biridir. Koskocaman ülke tarumar olup, İngilizler İstanbul'u, Yunanlılar İzmir'i işgal edince ve "el elden üzülüp yâr elden gidince", işte o zaman bir şadırvan başına oturup, âdeta bir çocuk gibi hıçkıra hıçkıra ağlamış ve hepimizin bildiği "Sultan Hamid'in Ruhaniyetinden İstimdat" şiirini yazmıştır. Dahası koskoca bir milleti maceraya sürükleyen Talat, Enver, Cemal Paşalar adına da, dile alınmayacak acı sözler sarfetmiştir. Mehmed Âkif gibi Müslüman aydınlarda da aynı şeyi görmek mümkündür. Bu mübarek zevat, devleti idare edenleri sürekli çeşitli sıfatlarla suçlamış; gün gelip devlet yıkılıp her şey hâk ile yeksan olunca da, bu milleti yeniden toparlama, ya da ölümüne mersiyeler dizmeye başlamışlardır. Bu mübarek insanların tam göremedikleri bir şey vardı; o da devletin bölgedeki konumuydu. Evet, Devlet-i Âliye bölgede hatta bütün dünyada bir muvazene unsuru idi. O yıkılınca huzur da kayboldu.

Bir dönemde küheylanını Anadolu'ya süren Alparslan, milleti arkasında toplamayı başarmış; Fatih, milletine ve bölgeye ümit vaad etmiş; Yavuz -cennetmekân- milleti içinde bir birlik remzi olmuş; evet, millet, işte bu insanların arkasında toplanmış; toplanmış da altı asır boyunca bu altın kuşakta kat'iyen kalıcı bir huzursuzluk, anarşi ve kargaşa görülmemiştir. Şimdi de o ulu çınardan doğan şu milletin, kabuğunu yırtıp, yeniden kendi olması ve kendi ayakları üzerinde durması beklenmektedir. Bu da şimdilerde onun yıpratılmamasına bağlıdır.

İşte bu yüzden ben her zaman, devletin bazı yanlışları karşısında, "Hele bir yıkalım, sonra nasıl yapılacaksa yaparız.." mülâhazasının, kocaman Devlet-i Âliye'yi bir macera hesabına yıkanların mülâhazalarından farklı olmadığı şeklinde değerlendirmişimdir. Bizim şimdiye kadar bu yanlış hesapları yapanlarla hiç alâkamız olmadı. Aksine var olduğumuz günden beri, bazen ağlayarak bazen de ümitle gönülleri şahlandırarak, bu milletin kaderi etrafında destanlar söyledik. Ben bu milletin, bir sarsıntı yaşamaması için hep kalbimin korunması gibi bir ihtimam göstermiş ve tehâlükle çırpınmışımdır. Hatta o devlet erkânının, beni Sefiller'deki şaki gibi senelerce köy köy, kasaba kasaba koşturtması, yakın takibe alması ve soluklarımı bile tespit etmeye çalışması, beni hiçbir zaman devletimize karşı bir kötülüğe sevk etmemiştir ve etmeyecektir de...



Tenkit ve Tahrip

İmam Gazzâlî Hazretleri İhyâ'sında herkesin kendine göre virdinin olduğunu ve hâllere göre evrâdın değiştiğini ifade etmektedir. Meselâ ilim adamının kitap mütalâa etmesinin, onu anlatmasının ve yazmasının, bir tüccarın da devamlı ticaret ile meşgul olup kazancının fazlasını tasadduk etmesinin hepsinden daha makbul olduğunu belirtir. Aslında İmam Gazzâlî Hazretlerinin söylediği bu hususu Üstad Hazretleri de fiilî dua sadedinde ele alarak değerlendirmektedir. Nitekim fiilî duayı yapmak, kavlî duayı terk etmeyi gerektirmez. Bu değerlendirmeler, me'sûr olarak bize intikal eden, Efendimiz'e (sallallâhu aleyhi ve sellem) ait duaların ihmal edilmesi şeklinde de anlaşılmamalıdır.

Ayrıca, umum evliyâ, asfiyâ ve mukarrabînin katıldığı -Erzurumluların tabiriyle- dua örfânesine az dahi olsa iştirak etme durumu da mevzuubahistir. Belki sübjektif denilebilecek bu tespiti delillerle ortaya koymam mümkün olmayabilir; ama vicdanın sezişiyle ben o bereketi hissediyorum. Dua örfânesine katılındığı ve iştirâk-i a'mâl-i uhreviye esasına göre amel edildiği takdirde, eksiksiz olarak bütün sevap aynen herkesin defterine kaydolur. Aynı şey Kur'ân, Cevşen, Evrâd-ı Kudsiye veya diğer me'sûr dualar için de geçerlidir. Böylece o örfâneye, herkesin elinde olan miktarla iştirak etmesi, orada zengin bir mâide-i semaviye meydana getirir.



Vird'e (Zikir) Farklı Bir Bakış

Üstad, hayvanların lisan-ı hâlleriyle tesbih ve zikirlerinin, kelimesiz ve harfsiz olduğuna işaret edip kedilerin mırmırları için, "Yâ Rahîm" dediğinden bahsediyor. Kedilerin rahat bir ortamı bulduklarında, diğer hayvanlar gibi durmayıp, bir kenara çekilerek mırmır etmelerinin sırrı, zannediyorum henüz bütün teferruatıyla keşfedilmiş değil.

Kim bilir belki de Cenâb-ı Hak böyle bir zikri kedilere tahsis etmiştir. İhtimal, diğer hayvanlar da dinlense onların da kendilerine göre bir zikirlerinin olduğu belirlenebilir. Zira nasıl ki insan, esmâ-i ilâhîyenin çoğunu câmî bir aynadır. Aynen bunun gibi, hayvanlar da Cenâb-ı Hakk'ın bir veya birkaç ismine mazhar bulunmaları itibarıyla, her bir hayvan nev'inin, mazhar olduğu bazı isimleri, hususî şiveleri ve kendilerine mahsus sesleriyle Allah'ı zikretmiş olabilirler.



Hayvanların Zikri

Ortopedi uzmanı bir doktorun; "Her insanın 360 mafsal üzerine yaratıldığını, Allah'ı tekbir ve tahmid etmek gibi yaptığı hayırların hepsi 360'ı bulduğu takdirde, o günün akşamına, Cehennem ateşinden uzaklaşmış olarak çıkacağını" bildiren hadisi izah sadedinde namaz hareketlerinin vücuttaki faydaları üzerinde durması,[1] bana şunları hatırlattı:

Başta Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) olmak üzere bütün nebiler Allah'ı çok zikretmişler ve aynı zamanda zikre teşvikte bulunmuşlar. Daha sonraki asırlarda da Hak dostları bu işi sistemleştirmiş ve bir ölçüde şekillendirmişler. Meselâ, bazılarına göre "Lâ ilâhe illâllah" denirken, dilin ağız tavanına yapıştırılacağı ve kalbin hareket ettirileceği ifade edilmiş. Diğer bazılarına göre, zikir esnasında "Lâ ilâhe illâllah" derken kalbi harekete geçirme adına, "illâllah"ı daha vurgulu bir şekilde söylemenin zikirde bir esas olduğu üzerinde durulmuş... Böylece zamanla kalb âdeta tabiî ritmini unutup, kendini tamamen zikrin âhengine kaptırmış ve bir uzv-u zâkir hâline gelmiş.

Zikrin, eskiden olduğu gibi, her gün yapıldığı düşünüldüğünde, bunun sonucu çok önemli bir kalb hareketinin olduğu söylenebilir. Kanaat-i âcizanemce kalb uzmanları tarafından, zikrin kalb hareketlerine ne türlü tesirlerinin olduğu araştırılmaya değer bir mevzu. Tabiî böyle bir araştırma, hem bu şekilde zikir yapan insanlar, hem hiç zikir yapmayanlar, hem de zikri vurgusuz olarak düz bir şekilde yapan insanlar üzerinde uygulanmalıdır ki, sağlıklı bir test olabilsin. Bunun neticesinde de elde edilecek veriler ışığında ilmî bir makale neşredilse zikrin fonksiyonları alanında önemli bir adım atılmış olur kanaatindeyim. Maksadımı tam ifade edememiş olabilirim ama bu mevzuun araştırılması gerektiği, uzun zamandır düşünüp durduğum konulardan...





Zikrin Kalb Üzerindeki Etkisi

İnsan, secdede hiçbir şey söylemeden, en derin mülâhazalar ile istediği kadar durabilir. Önemli olan kişinin kendini namaza salıvermesidir. İnsan, namazda bazen öyle bir şey okur ki, o şey onu alıp değişik derinliklere götürebilir. Bu tamamen vicdanî bir mülâhaza olup hissetme ve duyma meselesidir. Resûlullah'ın rükûu kıyamına yakın, secdesi de rükûuna denkti. O, bazen bir rekâtta Bakara, Âl-i İmrân ve Nisâ sûrelerini okurdu; rükûda duruşu da ona eşti; hemen bütün rükünler aynı gibi olurdu.. evet, bazen O'nun nafile olarak kıldığı bir rekât namazı, bizim hatimle kıldığımız teravih namazı kadar sürerdi. Hâlbuki biz, senede bir ay kıldığımız teravih namazı ile ne kadar çok namaz kıldığımızı sanırız..!



Namaz İnsanı

Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) güzel kokuyu reddetmediği gibi güzel koku ile içli dışlı bir hayat yaşamış; onu saçına-sakalına sürmüş ve sürülmesini de tavsiye etmişti. Hatta bir hadislerinde de güzel kokuyu namazla birlikte anmış, böylece güzel kokunun yerini ve değerini belirtmişti. Buradan hareketle Efendimiz'in güzel koku sürünmeyi bir itiyat (alışkanlık) hâline getirdiğini söylemek mümkündür. Zaten ruhların en güzeline sahip olan Nebiler Serveri'nin, ervah-ı tayyibeye böyle bir konuda başka şekilde davranması da düşünülemezdi. Evet, ervah-ı tayyibenin güzel kokuları sevmelerine mukabil, ervah-ı habise de çirkin kokulardan zevk alırlar.

Burada istidradî olarak bir hakikate daha işaret etmek isterim. Ervah-ı tayyibe ile güzel koku sürünen insanların, belli bir noktada bir araya gelebildiklerini söylemek mümkündür. Öyle zamanlar vardır ki, bu zamanlarda insan iki farklı durumun berzahında bulunuyor gibi olur. Aslında güzel koku ile temiz ruhların birbiriyle münasebeti olduğu gibi, pis kokularla habis ruhlar arasında da bir alâkanın bulunduğundan söz edilebilir. Kim bilir belki de birincilerin mâyelerinde güzel kokuların özü, ikincilerin mahiyet ve hilkatlerinde de fena kokuların esası mevcuttur...



Güzel Koku Sürünmek

Mü'min, hayatını belli bir seviyede programlayıp Allah'la olan münasebetini kavi tuttuğu müddetçe Cenâb-ı Hak da onu boş bırakmaz ve onun en küçük hatalarını dahi çeşitli vesilelerle hatırlatır, hedefinden sapmasına meydan vermez. Yeter ki, mü'min, niyet ve hedefini O'nun yolunda hep seviyeli tutsun.

Allah, kulunun niyetine göre ve hayırlardaki devamlı cehd ve gayretinin neticesinde ona hep rahîmâne tecellî ederek boşluklarını doldurur ve hata çizgilerini bile hayra çevirip oralardaki çirkinlikleri izale eder. Cenâb-ı Hakk'ın lütufları, daima kulunun hamle ve ataklarının önündedir. Kul, sofada beklerken bile, hep pürheyecan salonun kapı aralığından gelecek lütuf ve tecellîleri gözlemeli ve "Acaba ne zaman harem dairesine çağrılacağım?" diye dipdiri beklemesini bilmelidir.

Bunun dışında bir de aynı sofada olup da başını sağa sola çevirerek huzurun âdâbından uzak duranlar vardır. İşte bunlar, o heyecan ve duyarlılığı ortaya koyamadıklarından nasipsiz sayılırlar. Sevap ancak harem dairesi önünde her türlü mâni, sıkıntı ve musibete rağmen sabır göstererek, dipdiri o kapıdan "Gel!" denmesini beklemekle elde edilebilir. Onun için her fert, iradesini zorlayarak hep harem dairesinden gelecek bu sese kulak verip beklemelidir.



Kulun Allah'la Münasebeti

Allah'tan af ve afiyet istemek, kulluk adına çok büyük önem ifade etmektedir. Nebiler Serveri: "Selullâhel afve vel afiye - Allah'tan af ve afiyet isteyiniz." buyurarak dualarımızda Allah'tan af ve afiyet istememiz gerektiğini belirtmiştir. Allah Resûlü başka bir hadislerinde de af ve afiyetin ne büyük bir nimet olduğunu "Allah size yakîn gibi (bir rivayette de, ihlâs kelimesinden sonra) afiyetten daha büyük bir nimet vermemiştir." buyurarak gösterir. Hz. Ebû Bekir de, kendisini çok önemli sorumlulukların beklediği hilâfet makamına geldiği ilk günlerde îrâd ettiği bir hutbelerinde, hıçkıra hıçkıra ağlar ve: "Ey insanlar! Allah'tan af ve afiyet isteyin." buyurur.

Hadiste ifade edildiği gibi Allah'tan istememiz gereken şeylerin birincisi aftır. Af; Allah'ın insanı affetmesi, muahezeye tâbi tutmaması ve kusurlarını bağışlaması demektir. Allah zaten çok affedici ve bağışlayıcıdır. Nebiler Serveri, Allah'tan affı nasıl isteyeceğimizi bize şu şekilde öğretiyor: "Allahümme inneke afuvvun kerimun tuhibbul afve fa'fu annî - Allahım! Sen çok affedicisin, çok cömertsin, affetmeyi seversin, beni de affet." Kulun Allah'tan af dilemesi, daha baştan onun kusurlarını itiraf ettiğini ve kulluğunu da müdrik olduğunu gösterir. Allah'tan istememiz gereken bir diğer şey de afiyettir. Zira afiyetsiz hayat bazen çekilmez bir hâl alır ve şikâyetlere de sebebiyet verebilir. Kanûnî merhum, sıhhatin önemini şu meşhur mısralarıyla ne güzel ifade eder!

"Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi, Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi."

Sıhhat ve afiyet içinde olmanın bir de kulluk hayatına bakan yönü vardır. Bir kere mükemmel bir ibadet ancak afiyetle arızasız ifade edilebilir. Mü'minin ibadet yaparken kullandığı azaları afiyette olmazsa, ibadetlerini yerine getirmede zorlanabilir. Meselâ böyle birisi gece kalkıp, berzah âleminde kendisi için kût (azık) ve kuvvet olacak, hatta burak hükmüne geçebilecek teheccüdü eda edemez; namazlarını huzur içinde kılamaz ve Allah yolunda rahat koşturamaz. Binaenaleyh mü'min için sıhhat ve afiyet, ibadetlerini tam yerine getirebilme adına Allah'ın ona verdiği önemli birer nimettir.

Bundan daha büyük bir afiyet de borç altında bulunmamaktır. Genel mânâda ne birine medyûn (borçlu) yaşamak ne de -hafizanallah!- borçlu olarak ölüp gitmek; evet, bu durum mü'min için hiç de iyi olmayan bir âkıbettir. Meseleye açıklık getirecek bir misal zikretmek istiyorum: Huzur-u Risâletpenâhîye, bir borçlu cenaze getirilir, Efendimiz: "Borcu var mı?" diye sorar. "Evet" cevabını alınca da: "Buyurun arkadaşınızın namazını siz kılın." der. Oysaki, Efendimiz'in, zina etmiş ve recm edilmiş insanların namazını kıldığını biliyoruz. Bundan, borçlu olarak ölmenin ne kadar fena olduğunu çıkarmak mümkündür. Neyse ki bir sahabi o vefat eden zatın borcunu tekeffül eder ve Allah Resûlü de onun namazını kıldırır.

Borçlu vefat etme meselesi, Allah Resûlü'ne o kadar dokunur ki, bir gün: "Eğer biri borçlu olarak vefat ederse, onun borcunu ödemek bana düşer. Allah, ganimetten bana bir şeyler lütfederse, bütün borçluların borcunu öderim. Ama vefat eden kişi, bir servet geriye bırakırsa o da onun çoluk çocuğunun olsun." buyurmuşlardır.

Evet, yukarıda zikrettiğimiz hadislerde de görüldüğü gibi, borçtan azade olma afiyetler üstü bir afiyettir. Ehl-i tahkikten bazıları, kul hakkı da bir borç olduğundan hareketle şöyle demişlerdir: "Birinin üzerinde arpanın yedide biri kadar dahi kul hakkı varsa, borçlu olduğu zat helâl edeceği âna kadar, borçlu kişi, harp meydanında dahi ölse Cennet'e giremez." Zira borç bizzat kul hakkına girmektedir ve insan şehit de olsa kul hakkından hesaba çekilmedikçe Cennet'e giremez. Ben de şimdiye kadar şehitlerin kul hakkından muaf olduklarına dair bir şey duymadım ve görmedim. Görseydim, çok sevinecek ve kendime şöyle-böyle şehitlik yolu araştıracaktım.



Dualarımızda Af ve Afiyet İsteme

Mü'min bir kimse, insanlardan bir insan olarak hademe gibi davranmasını bilmelidir. Bu ahlâk, Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem), daha doğrusu Kur'ân ahlâkıdır. Bu ahlâkın sinelerde yer edebilmesi için çok büyük kimseler, hademelik yaparak kendilerine tevazu temrinatı yaptırmışlardır. Onun için mü'min, insanlardan bir insan olarak insanlara hizmet etmeyi ve gönül rahatlığıyla her işi yapmaya kendini alıştırmalıdır. Mü'mine, buyurma ahlâkı yakışmaz. Zaten o, peygamber ahlâkı değildir ve firavunca bir davranış şeklidir.



İnsanlardan Bir İnsan Olmak

İman çok önemli bir referanstır ve o, çok uzun bir yolculuğun en büyük beraat nişanıdır.



İman

Stres, inancı, ümidi ve gelecek adına hayali olmayan insanların yaşadıkları hâlin adıdır. İnanan insanda ise hafakan veya can sıkıntısı olur.



Stres

Bir yerde bir virüs meydana gelince, o orada hemen kendi nev'inin bayrağını dalgalandırmak için seri üremeye geçer.



Virüs

Dine çok vefalı olmak demek, çok rahatlıkla Allah'ın bize verdiği her şeyi O'nun yoluna feda edebilmek demektir.



Dine Vefa

Türkçeyi güzel kullanmamak, millî günah, güzel Türkçeyi mefkûremizin emrine vermek de en büyük sevaptır.



Millî Günah

Özü köz olanın, sözü de öz olur.



Sözün Özü

İnsanı namazdan uzaklaştıran, içindeki cismanî boşluklardır.



İnsan Namaz

Ehlullah, Allah'a karşı edebin gereği sürekli Rabbiyle murâkabe içinde olmanın yanında bazen insanlara tatlı bir soluk aldırmak için nükteli latîfelerde de bulunurlar.



Ehlullah ve Latîfe

Aklın gördüğünün ötesinde, kalbin müşâhede ettiği hakikatler vardır. Bu itibarla sadece akla itimat eden felsefeciler hiçbir zaman hakikati tam olarak keşfedememişlerdir.



Akıl ve Kalb

İnsanın hak ve hakikati içinde tam duyması demek, bir macun hâlinde onu acziyle, fakrıyla, zaafıyla, ihtiyacıyla duyması demektir.



İçinde Duyma

İnsan hayatıyla alâkalı umumî değişim ve tahavvüller lâakal 25 sene ister...



İnsan Hayatındaki Tahavvüller

Konuşan insan güzel, konuşturan insan ise ondan daha güzeldir.



Konuşan Konuşturan İnsan

Ağlamak ve tebessüm etmek, insan kalbinin, onun çehresine akseden rengi olmalıdır.



Ağlamak ve Tebessüm Etmek

İnsan, ihlâsa çok talip olmalı, ancak, o hususta nereye ulaşırsa ulaşsın henüz onun öşrüne ulaşamadığı mülâhazasıyla yaşamalı ve çok korkmalı. Zira, azıcık "Bir şey oldum" hissine kapılma insana her şeyi kaybettirir.



İhlâs

Kalbe mal olmayan ilim, iz'an da vaad etmez.



İz'ansız İlim

Ümmet-i Muhammed'in dertleriyle alâkadar olma, insanı potansiyel insan olmaktan hakikî insan olmaya götürür. İnsan, ancak böyle davranmakla kendi değerini ortaya koyar.



Hakikî İnsan Olmak

Asi ruhlar hikmetle disiplin altına alınabilinirse onların tabiatında da yumuşama olur.



Asi Ruhlar

Muztarrın duası bir köprüdür ve ancak böyle bir dua köprüsüyle sahil-i selâmete çıkmak mümkündür.



Muztarrın Duası

Kur'ân-ı Kerim ve hadis-i şerifler takdirle ıslahçıdan bahsederler; ne var ki, ıslah da bilgi ve mârifet ister.



Islahçı

Kur'ân iyi anlaşılsa, onun Sünnet'e verdiği değer de anlaşılır.



Kur'ân'ı İyi Anlama

Başkasının size yaptığı kötülük, sizin başkasına yaptığınız kötülüğü mazur kılmaz.



Kötülük

Dünyevîlik her geçen gün bir kısım sineleri daha bir sarıyor; evet farkında olmadan sürekli sarsılıyoruz.



Dünyevîlik Biti

İnsan, "Durmam gereken yerde duruyor muyum? Kalbim nasıl? Vefalı mıyım?" diye her an kendi kendini kontrol etmelidir.



Kendini Kontrol

Müslümanlık münaferet atmosferinde anlatılmaz. Zira nefret ortamında en mâkul hakikatler bile tepki görür; o muarefe ve muvazene ortamında anlatılmalıdır.



Müslümanlık

Bir insan "Sübhanallah" demeye niyet etti ve "Süb" dedi.. ardından baktı ki bu, içinin sesi değil, başka mülâhazalar var, hemen kesmeli ve kelimenin devamını getirmemelidir.



İçin Sesi

Öğrenmek ve yaşamak, pilotluk ve uçmak gibidir. Bir insan hiç uçamayacaksa onun ağır pilotluk eğitimi almasının da bir mânâsı yoktur. İnsan, uçmayı iyi öğrenmeli, ondan sonra da uçmalıdır.



Öğrenmek ve Yaşamak

Müslüman, Müslümanca inanmalı, yaşamalı, oturmalı, kalkmalı ve en küçük bir şeyi bile imanla irtibatlandırıp Allah'a bağlamalıdır.



Montaj Hayat Olmaz

Nasıl ki, yemede bile bir usûl var, öyle de kalbin gıdasını sunmakta da bir usûl olmalıdır.



Kalbin Gıdası

Dini bilenler dinde çok lâubalî hareket etmekte ve gayri ciddî davranmakta; bunun neticesi olarak da muhatapların sinelerinde tesir ve mehâbet uyaramamaktalar.



Dini Bilenler

"Ne olursa olsun" mülâhazasına göre değil de, "Olması gereken şey olsun" mülâhazasına göre hareket edilmelidir.



Olması Gereken

Dua, "fevkalesbap" yani sebepler üstüdür. İhlâsla edilen dua, kalbin hulûsuna alâmettir. Yapılan işlerde sebeplere uymada kusur etmemek gerektiği gibi, neticeyi de sebeplerden değil, Allah'tan beklemek bir esastır.



Her bilgi, düşünce, mantık ve muhakeme sistemlerinden geçirilerek hazmedildikten sonra insanlara bir süt hâlinde sunulabilmelidir.



Her Bilgi

Biz Müslümanlık adına körlük yaşayaduralım, yeni ihtida edenler İslâm'daki derinliği ve revnaktarlığı ruhlarında çok iyi duyuyor ve onunla tanışmanın sevincini yaşıyorlar. Bizde ise bir ülfet var ve âdeta bir körlüktür yaşanıyor. Rabbim, sonumuzu hayra tebdil eylesin!



Ülfet

Türkçeyi bir dünya dili hâline getirmek vaciptir; evet bana göre milletçe Türkçeyi öğrenmek vacip, iyi kullanmak sünnet, inceliklerine vâkıf olmak da müstahap mesabesindedir.



Türkçe

Yaşar Hocaefendi ile aramızda geçen bir hatıradan hareketle küllî bir hakikate küçük bir işarette bulunmak istiyorum:

Bir defasında İstanbul'a gelirken, Hocaefendi bana "Fatih'in türbesini ziyaret et, Fatiha'nı oku ve ardından ona şöyle de: "Mânevî güzellikleriyle koruyamayacağın İstanbul'u ne diye aldın!" Bu hâdisenin üzerinden yıllar geçti. Şimdi düşünüyorum; Yaşar Hoca gibi imanı ölçüsünde aşkı, aşkı ölçüsünde heyecanı olan bir insanın bu sözleri acaba yitirilmiş tarihî bir miras karşısındaki mukaddes hafakanları mıydı? Hoca hangi mülâhaza ile bana böyle bir teklifte bulunmuştu bilemem. Tabiî benim ruhum bu sözü söylemeye müsait miydi, o da ayrı bir konu... Ben Fatih'in kabrinin başında durdum, tazim ve tebcil içinde dualarımı okudum ve sonra hocanın dediği şeyleri söyledim. Ama çok duygulandım, kendimden geçtim ve hıçkırıklara boğuldum. Hem öyle bir boğuldum ki o andaki hislerimi kat'iyen ifade edemem.

Bana göre bizim, Osmanlı'nın mirasının koruyamadığımız ve onlara lâyık bir mirasçı olamadığımız muhakkak. Yalnız bu durum bizim, Osmanlı'ya hakaret etmemizi, padişah türbeleri başında bu ve benzeri sözler söylememizi de gerektirmez. Burada ille de bir suçlu aranacaksa, hiç şüphesiz o suçlu bizleriz. Öyleyse her zaman cedlerimizi ziyaret etmeli, onlara dualar okumalı ve kat'iyen saygısızlıkta bulunmamalıyız. Hele cihanı idare etmiş o sultanların huzuruna mutlaka tazim, tekrim ve tebcille gidilmeli ve Kur'ân'lar okunmalıdır. Fakir, türbeyi her terk edişimde, sanki Kâbe'den ayrılıyor gibi geri geri çıkmış ve saygısızlık yapmamaya çalışmışımdır.

Şimdi de fırsat buldukça aynı şekilde ziyaretlerde bulunmayı düşünürüm. Ruhuma o insanlar hiç ölmemiş de mezarlarında dipdiri ve bizi gözlüyor gibi geliyor. Vicdanlarımız sanki onların diri olduğuna dair bir şeyler fısıldıyor kulaklarımıza, kalblerimize, ruhlarımıza.

Bazıları bu hususları farklı şekillerde değerlendirebilir, kabul etmeyebilir, hatta bu yüzden beni tenkit de edebilir. Ama bana göre insan, düşünceleriyle, mülâhazalarıyla, niyetleriyle ve niyetlerindeki enginlikleriyle insandır. İnsan, cismaniyete ait duyguları sadece o kafes içine hapsettiği zaman, insanî yolu, insanî yaşayışı ve insanî ufku daraltmış sayılır. Oysaki mahiyet-i insaniye, meleklerden de ulvîdir. Öyle olmasaydı Allah, meleklerden sonra Âdem'i yaratır mıydı? Melekler potansiyel olarak Âdem'le ifade edilecek mânâ, muhteva ve memuriyet ruhunu haiz idiler ama, onu âlem-i şehadette sergileyecek istidatta değillerdi. Onun için Allah Hz. Âdem'i yani insanı yarattı. Evet, insanın yürüdüğü yolda veya yolun sonunda "esfel-i safilîn" de var, "âlâ-yı illiyyîn" de. Cibril'in ulaşamadığı ufuklara ulaşmak da var, şeytanı şeytanlıkta geride bırakmak da.

Evet, melekler bu enginliği ihraz edememişlerdir. Bazı hususî faziletlerde onlar insanın önünde olsalar da, hususî açıdan "Mercuh râcihe tereccüh edebilir." kaidesi itibarıyla, insan meleklerin önündedir. Buna göre başta İnsanlığın İftihar Tablosu olmak üzere Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali ve altın silsile içinde daha niceleri seyr u sülûk-i ruhanîde meleklerin mukarreb olmayanlarını geçmişlerdir.

Hâsılı; insan, mülâhazalarının enginliği, niyetinin derinliği ile insandır. Dar yaşayan, dar gören, dar düşünen ve cismaniyetin eteğine takılıp kalarak beden endeksli hayat yaşayanlar, gerçek insanî mânâ ve muhtevayı kavrayamazlar. Dilerim Rabbim, çağın nuranîleri içinde yer alan herkesi böylesi mazhariyetlerden mahrum bırakmaz...



Türbe Ziyareti ve Bir Hakikat

Geçim darlığı, fakirlikten farklıdır. İnsan, Allah'ın verdiğine kanaat ederse geçim darlığı çekmez. Şayet gözü açsa, ne kadar da zengin olsa yine geçim darlığından kurtulamaz.



Geçim Darlığı

Temelde İslâm, dinamik bir sistemdir ve ancak hareketle inkişaf eder; işlettirilmediği takdirde ise güdük ve kısır kalır. Yaşama ve pratik, bu sistemin ruhu demektir.



İslâm Düşüncesi

Hacca gitmek isteyenlerle evlenmek isteyenlere diploma vermeden hacca göndermemeli ve evlendirmemeli. Haccın tamamiyeti, şuurlu ve eğitimli olmakla, evlenip ana-baba olmak da ancak konuyla alâkalı talim ve terbiye ile arızasız gerçekleşebilir.



Hac ve Evlilik Diploması

İnsan her şeyi Allah'tan bilmeli ki, bir şükür fabrikası gibi hep şükran üretsin. Her şeyi Allah'tan bilen insanın kalbi sürekli şükür mülâhazasıyla atar ve hep tevhid soluklar. Aksine o, bazı şeyleri kendinden bilirse, o kalbin by-pass'a ihtiyacı var demektir.



Şükür Fabrikası

Bana, dünyaya Fatih gibi bir hükümdar olarak gelmeyi teklif etseler ben yine Korucuk köyünde Râmiz Hoca ve Refîa Hanım'dan doğmayı, sıradan bir insan gibi dünyaya gelmeyi ve Kestanepazarı'ndaki olduğu şekilde öğretmenlik yapmayı tercih ederdim. Ne kendime hizmet ne fâikiyet mülâhazası; âhad-ı nâstan biri olarak kalmayı cihan hükümdarlığı ile değiştirmem. Bana göre en büyük mazhariyet Hak rızası, en önemli vazife de "i'lâ-yı kelimetullah"tır.



Sıradan Biri

Âdeta bir ibadet neşvesi içinde icra edilen bizim müziğimiz varken, Batı müziğinin yamalı bohça gibi bize mâl edilmeye çalışılmasının ne anlamı var bilemiyorum. Bizim müziğimiz, bizim ruhumuzun sesi soluğudur ve bizi anlatmaktadır.



Bizim Müziğimiz

İşlenen günahlar zulüm derecesine varınca Allah, o günahları affetmez. Şunda zerre kadar şüphe edilmemelidir ki zalim, kesinlikle cezasız kalmaz. "Zulüm ile âbâd olanın, mutlaka âhiri berbat olur."



Zalim, Cezasız Kalmaz

Mülâhazalarımı dua şeklinde ifade edecek olursam şöyle derim: Allahım! Hidayet isteyen ve Senin hidayet murat buyurdukların, bana saldırsalar bile, Sen onları her türlü musibetten koru. Senden hidayet istemeyen ve Senin de hidayet murat buyurmadıklarına gelince onları Sana havale ediyorum.



Dua Mülâhazaları

Âfâkî ve enfüsî delillerin yanında vicdana kulak verildiği takdirde o da "Allah" der ve vicdan, hakikati kendi enginliğinde duyduğu an, bütün delil ve kitapları bir tarafa bırakır. Acz ve fakrını hissetmesiyle hiçbir delile ihtiyaç duymadan, çok defa da bir ıztırar hâliyle "Allah" der ve O'na dayanır. Hele esbabın bilkülliye sukut ettiği an insan vicdan kulağıyla kendini dinleyebilse çok farklı buudlarda farklı hakikatlere şahit olur.. evet vicdan ve fıtrat asla yalan söylemez.



Vicdan Yalan Söylemez

İnsanların ağırlıkları ve mukavemet güçleri fırtınalarda belli olur. Bazen dev gibi görünen insanlar, küçük fırtınalarda yerle bir olabilir. Bu yüzden Allah'tan mukavemet istemek ve "Rabbenâ lâ tuziğ kulûbenâ - Rabbimiz! Kalblerimizi kaydırma!" duasını da dilden hiç düşürmemek lâzımdır.



Zor Zamanlarda İnsan

Günümüzde simasına bakıldığı zaman Allah hatırlatan insan sayısı oldukça az. Neye ihtiyaç varsa onun üzerinde durmak lâzım. Bence bizi farklı kılacak bir hususiyet var ki, o da, samimî vefa ve Allah'a yürekten teveccühtür.



Allah'ı Hatırlatan İnsan

İnsan kendini sıfırladığı nispette Allah'a yaklaşır. Aksine az da olsa kendine bir şey atfettiğinde de Allah'tan uzaklaşır. Sonsuz karşısında kendini sıfırlama çok önem arz etmektedir. Çünkü iki sonsuz yoktur. Sonsuz olmayan ortada da olamaz. Evet, Sonsuz karşısında sıfır olma insan için en ideal ufuktur.



Kendini Sıfırlama

Bediüzzaman hafız değil ama Kur'ân'la içten tanışık ve ona çok derin vukûfiyeti olan bir zattır. Onun Nur'larda söylediği sözler, ya bi'l-iltizam ya bi't-tazammun veyahut bi'lmutabaka bir âyetin meali ve seslendirilmesidir. Söyledikleri bazen bi'd-delâle veya bi'l-işare bir âyet ya da hadis olabilir. İşte Nur Külliyatı, çok zengin ve çok iyi donanmış bir dimağa sahip böyle bir zatın eseridir. Binaenaleyh Risalelerin, okunurken daha fazla istifade edilmesi açısından bu gözle okunmasında fayda var.



Kur'ân'a Vukûfiyet

Hiçbir şeyin küçüğü olmadığı gibi toplumsal hayatımızda kavganın, kavgaya götüren mülâhazaların ve yangının da küçüğü yoktur.



Kavganın Küçüğü Yoktur

Ehl-i Sünnet, bütün varlıktaki yaratılışı "iktiran" ile doğrudan Allah'a bağlamış ve varlıktaki bütün değişik hâl ve münasebetleri hakikî sahibine vermesini bilmiştir. Peygamberler, mahiyet-i eşyanın Rab'le olan münasebetinin nasıl olduğunu ve bütün isimler ve tecellîlerini Cenâb-ı Hak'tan doğrudan öğrenmişler ve daha sonra da bu isim, sıfât ve tecellîleri bizlere de talim etmişlerdir.



Eşyanın Rab'le Münasebeti

Esbapta kusur etmemek, daha sonra kadere taş atmama açısından çok önemlidir...



Esbapta Kusur Etmemek

Mü'min, sıkıntı, problem ve imtihanlarla tasaffi ederek insanî ufka ulaşır. İhtimal, bu sıkıntı ve imtihanlar dünya ile sınırlı olmayıp, berzahta da farklı dalga boylarıyla sürüp gidecek ve mü'minin Cennet'e ehil hâle gelmesine kadar devam edecektir. Anlayabildiğimiz kadarıyla Allah, sevdiği insanı mahkeme-i kübrâya getirinceye dek önüne yer yer engebeler koymakta; onu âdeta değişik arınma havuzlarına sokup orada damıtmakta ve istediği kıvama ulaştırmaktadır.

Ötedeki tasaffinin ilk basamağını kabir âlemi teşkil eder. Dünya ile ahiret arasında âdeta bir bekleme salonu hükmünde olan kabir âlemine giren insanı, orada Münker-Nekir melekleri karşılar ve ona değişik sorular sorarlar. Bu sorular karşısında terleyen mü'min, orada kısmen arınır ve kurtulabilirse yürür ötelere. Bazıları kabri aşsalar da düşe-kalkadırlar sırtlarındaki veballerle. Mahşerdeki o müthiş sahneler, onların da pek çok günahı dökmelerine ve yeniden bir kere daha arınmalarına vesile teşkil eder. Bazıları ise bir adım ötede kitaplar uçuştuğu zaman, "Acaba kitabım sağdan mı, yoksa soldan mı gelecek?" endişesiyle titrer; bu sıkıntı ile onlar da bazı şeylerden kurtulur ve yürürler daha ötelere. Bu kademelerden de geçen mü'min, sıratı geçerken artık bütün bütün arınmış, tam özünü bulmuş ve Cennet'e ehil hâle gelmiş sayılır. Bu insanı, küre-i arza döndürseniz dahi, artık o öyle bir safvete ulaşmıştır ki, âdeta Efendimiz'in -aynıyla olmasa da- miraçtaki safveti gibi başındaki gözleri ile Allah'ı görecek hâle gelmiş gibidir. Böyle bir akıbet için ne çekilse değer... Evet Cenâb-ı Hak, her çektiğimiz sıkıntı ile adım adım bizleri o neticeye doğru götürmektedir.

İnsanın dünyada karşılaştığı pek çok musibet ve ahirette defterini alacağı âna kadar yoluna çıkan akabeler, zâhirde onun aleyhinde gibi gözükse de hakikatte bunlar onu alıp firdevslere uçuran birer merdiven hükmündedirler. Beled sûresindeki "Biz insanı meşakkat, imtihan ve çile ile içli dışlı yarattık." (Beled sûresi, 90/4) âyeti insanın bu çileli hayatını ne güzel resmeder!



İnsan, Çilenin Çocuğudur

Mü'min, her geceyi, her günü, Cenâb-ı Hakk'ın maiyetine ermiş bir ihsan şuuruyla çok iyi değerlendirmeli. Aslında mübarek günler ve geceler de bu tür insanlar için bir şey ifade eder. Yoksa tembel tembel yatıp birkaç gece kalkıp sadece onları değerlendirmek çok fazla bir şey ifade etmese gerek. Çünkü ne Efendimiz ve ashab ne İmam Azam, sadece bir geceye hasredilen ihyayı bir şey saymamışlardır. Kadir Gecesi'nin belli olmamasının hikmeti de bence burada aranmalı.



Kadir Gecesi

Nur Külliyatı, her seviyeden insana anlatılmaya müsaittir. Bu bakımdan bu eserler de günümüz insanının üslûbuna uygun olarak, dili çok iyi bilen bir Nur talebesi tarafından aslı korunmakla beraber önce sadeleştirilmeli, sonra da bütün dünya dillerine çevrilmelidir. Ama bu yapılırken öz, ruh, muhteva mutlaka korunmalı ve orijini muhafaza edilmelidir.



Nur Külliyatı

Gönlünde, her zaman O'na doğru seyahate karar vermiş yüce ruhlar, zannediyorum bir lâhza bile yolculuktan, yol tasavvurundan ve o yolda hedeflenen yüce mânâ ve yüksek gayelerden gafil olamazlar ve olmamalıdırlar da.

Bir kere bunların gözleri ağyâra kaysa; kaysa da ağyâra "yâr" deseler, bir ömür boyu âh u efgân edip inlerler.

O'nun yoluyla hiç tanışmama büyük bir talihsizlik, "tanıyıp-tanıştım" dedikten sonra takılıp yollarda kalma ise bir hüsran ve haybettir. Hem de ne hüsran ve ne haybet!..



Bir Lâhza Bile...

İnsan, günahlarının üzerinden elli sene geçse de bir türlü unutamıyor ve onun hicabını üzerinden atamıyorsa o günah ona çok zarar veremez. Hakikî mü'min, işlediği bir günah için ömür boyu gözyaşı dökse bile "Keffaret adına gerekli mesafeyi katedemedim." diyen insandır. Çok iyi iman etse, çok iyi tevbe etse, pek çok hizmette bulunsa da bir insan için yaptığı günahları unutma kadar büyük bir tali'sizlik ve gaflet bilemiyorum. Mü'min, her zaman "Kulluk adına şunları şunları yaptım, acaba daha ne yapabilirim" diye düşünmeli, ölüm, kapısına geldiği zaman "Keşke şunu da yapsaydım" diyecek bir durumda olmamalıdır.



İşe Yarayan Günah

Büyükleri tazimle ağza alma ve ifade etme, edeb ve vefa adına çok önemlidir. Günümüzde insanlar arasında âdeta bir ağız bozukluğunun giderek yaygınlaştığı görülmekte. Bence bu, tamiri gereken bir yırtıktır ve mutlaka onarılmalı ve büyükler her ağza alındığında tazimle dile getirilmelidirler. Hele Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) adı zikredildiğinde salât ü selâm..! Onda kat'iyen gevşeklik gösterilmemelidir. O'nun isminin yazılı olduğu yerlerde de ihmal göstermeden her defasında salât ü selâm açılımıyla birlikte yazılmalıdır.



Salât ü Selâm Getirmek

Namaz, bütün ibadetlerin özü, ruhu ve piridir. O, sefine-i dinin direği ve Allah'a kulluğun remzidir. Namaz ve onun doğru kılınması üzerinde her zaman ısrarla durulmalıdır.

Namazın her anında huşûu yakalamak çok önemlidir. Huşû, saygıyla tir tir titreme demektir.

Secde, namazın debisinin en yüksek olduğu andır. O, nereye akıyorsa insanı da alıp oraya götürebilir.

Her namazda bir kere daha ruhun heykeli ikame edilmelidir. Bir kişi 15-20 sene namaz kılsa namaza alışabilir. Bazıları "Altmışımdan sonra namaza başladım" demektedir ki, zannediyorum onlar bu sözleriyle, namazın tabiatlarının bir derinliği hâline gelmesini kastediyorlar.



Namaz

Niyette esas olan onun kalben yapılmasıdır. Dil ile yapılması gerektiğine dair Sünnet-i sahihada bir şey görmedim. Hatta dille niyetin kalbî teveccühe engel teşkil ettiğinden dolayı mahzurlu olduğu bile söylenebilir. Aslında şekilciliğe takılıp kaldığımızdan bu mesele de zannediyorum hafife alınıyor.

"Durdum divana, uydum Kur'ân'a, döndüm kıblem Kâbe'ye.." gibi lâfzî niyet veya başka herhangi bir lâfızla gerçekleştirilmeye çalışılan böyle bir kalbî teveccüh, bazen gönlün tam ifrağına engel bile teşkil edebilir. Dikkat etmek lâzımdır!..



Niyette Asıl

Maslahat, "hâl"in icabı karşısında İslâm'ın temel esaslarından ayrılmaksızın gerekli olanın yapılması; Âkif'in ifadesiyle, "Asrın idrakiyle Kur'ân'ın söyletilmesi" hakikatidir.

Mutlak İlim Sahibi Yüce Yaratıcı, insanoğlunun ne olup olmadığını en iyi bilendir. Vaz'ettiği ahkâmda, bildiğimiz veya bilemediğimiz binlerce maslahat gizlidir. Bu maslahatları düşünüp-araştırıp bulmak, İslâm'ın daha iyi anlaşılması bakımından oldukça önemlidir. Ancak bu meselede de bir tefrit noktası söz konusudur ki, o da maslahatın gaye gibi gösterilmesidir. Bence, dikkat edip bu hataya düşmemelidir.

Asla unutulmamalıdır ki, biz İslâm'ın emirlerini, bu emirlerin ihtiva ettiği maslahatlardan dolayı değil, sadece ve sadece Cenâb-ı Hakk'ın emri olduğu için yerine getirir; maslahatları ise, ilâhî bir lütuf ve ikram olarak kabul ederiz.



Maslahat Meselesi

İlâhî hakikatleri, gidilen ülke insanlarına anlatmak için o insanların dillerini öğrenmek önemli bir vesiledir. Zaten her peygamber de kendi kavminin diliyle mesajını sunmuştur. Ancak havarilerin halka müessiriyetlerini sadece gittikleri halkın dilini konuşmalarına bağlamak yanlıştır. Hatta ben, bu iddiayı tarihî çok önemli bir gerçeğe kılıf bulma gayreti olarak değerlendiriyorum. Evet havariler gittikleri her yerde çok ciddî müessir olmuşlardır. Ama onların bu müessiriyetlerinin altında yatan gerçek, halka yaklaşımlarında evrensel bir dil kullanmalarıdır ki, o evrensel dil de hâl dilidir. İnsanlığın İftihar Tablosu'ndan sahabeye, sahabeden günümüze kadar bütün gönül sultanları hep bu dili kullanarak kalbleri fethetmişlerdir.

Gittikleri halkların dillerini çok kısa bir zamanda öğrenmelerinin nasıl olduğu -eğer doğru ise- o kadar önemli değildir. Bu durum, Allah'ın o insanların tebliğ aşk ve iştiyaklarına mukabil bir ikramı olabileceği gibi ölesiye gayretlerine de verilebilir.



Evrensel Dil: Hâl Dili

Mü'minin derdi, insanların kalblerine Allah'ı yerleştirme olmalıdır. Ancak bunun gerçekleştirilmesi, mü'minin üzerine vazife değildir. Cenâb-ı Hak (celle celâluhu) dilediği insanın kalbine imanı koyar, dilemediğine de koymaz. Mü'mine düşen asıl vazife, insanlarla Allah arasındaki engelleri kaldırıp kalbleri imana hazırlamaktır. Her mü'min, insanların üzerindeki küfür baskısını bertaraf etmeye çalışmalı; bakış zaviyesi bulanmış olanların bu hâlini düzeltmek için çaba sarfetmeli; onların imana girmelerine engel teşkil edebilecek gurur, kibir ve zulüm gibi mâniaları bertaraf etmeye çalışmalıdır ki, Kur'ân'ın âyetleriyle desteklenen konular da bunlardır. Nitekim, Efendimiz başta olmak üzere enbiyâ-i izâmın vazifelerinin sadece "tebliğ" olduğu hakikati, Kur'ân'ın on iki değişik yerinde anlatılmaktadır. Meselâ, "Resûle düşen şey sadece tebliğdir." (Mâide sûresi, 5/99.) âyeti buna misal teşkil eden âyetlerden sadece biridir ve bu mesajın nebilerin şahsında mü'minleri de içine aldığı izahtan vârestedir.



Mü’minin Derdi

Televizyonda izlediğim bir programda bir şahıs, kendisinin peygamber olduğunu iddia ediyor ve bununla alâkalı fikirlerini ortaya koyuyordu. Bu programda o şahsın ısrarla üç hata üzerinde durduğunu müşâhede ettim.

Her şeyden önce "Velâkin Resûlallahi ve hâteme'n-nebiyyîn - O, Allah'ın Resûlü ve peygamberlerin sonuncusudur." (Ahzâb sûresi, 33/40) âyet-i kerimesinin ve "Benden sonra bir nebi gelmeyecektir." hadis-i şerifinin açık ifadesiyle Peygamberimiz'den sonra bir peygamber gelmeyecektir. Bu sebeple Efendimiz'den sonra nebi geleceğini kabul etmek apaçık bir dalâlettir. Efendimiz'den sonra nebi gelmeyeceğine göre resûl hiç gelmeyecektir. Çünkü nebi, resûlden daha küçüktür. Nebi, kendisine vahiy gelmeyen, ancak rüya ve değişik vasıtalarla düz insanlardan birkaç kademe önde biridir. Biz çok defa rüyalarımızda semboller görürüz; bir başkası yorumladığında onlarla bir hakikate ulaşılabilir. Nebiler ise, rüyalarında Allah'tan bir kısım emirler alırlar ve onunla kendileri tâbi bulundukları mürsel peygambere tebaiyetlerini sürdürürler. Ayrıca resûl kendisine kitap verilen nebidir. Nebilere ise kitap verilmez. Bu sebeple her resûl nebidir, ama her nebi resûl değildir. Buradan da anlaşılmaktadır ki, Efendimiz'den sonra nebi gelmediğine göre, kendisine doğrudan doğruya kitap verilen bir peygamberin gelmesi asla söz konusu olamaz. Çünkü Efendimiz hem en son nebi, hem de en son peygamberdir. İşte bu, o zatın birinci hatasıydı.

Peygamberlik iddia eden kişi, iddia edenin yemin etmesi gerektiğini söyleyerek kendisine kitap geldiğine dair yemin etti. Yemin ve beyyine meselesinde bir hadisin ifadesiyle, "İddia edene delil getirmek, inkâr edene ise yemin etmek düşer." Fukaha sadece bu hadisten yüzlerce fetva çıkarmıştır. Peygamberlik iddiasında bulunan kişi, bu prensibi de çarpıtarak verdi. Bu, onun ikinci büyük yanlışıydı. Esasen iddia makamında olan bir kişi, yeminden ziyade delil getirmelidir. Bu deliller karşısında karşı taraf kabul etmiyorsa o zaman yemin edilir.

Üçüncü hatası; yemin, beyyine ve delil meselesi dünyevî umura müteallik meselelerdedir. Tamamen ilâhî bir hak olan peygamberlik iddiası gibi bir meselede söz söylemek ve hele yemin etmek bir sapıklıktır. Efendimiz'in, "Bir yerde siz herhangi biriyle bir anlaşma yapacağınız zaman Allah ve Peygamber'in adını kullanarak yapmayın. Çünkü Allah'ın ne murat buyurduğunu siz bilemezsiniz. Siz o anlaşmayı kendi adınıza yapınız." hadis-i şerifi de bu hakikati ifade etmektedir. Peygamberlik meselesi, iki varlık arasında cereyan eden öyle gizli ve sırlı bir meseledir ki, o mevzuda bir insanın kalkıp yemin etmesi ve o yeminin bir başkasını bağlaması olacak şey değildir. Şayet böyle bir şey olsaydı, müşrikler Efendimiz'e "Yemin et! Sen Resûl müsün değil misin?" derlerdi. Bu konuyla alâkalı Allah Resûlü'nün hayatında yemin değil de sadece bir yerde "ibtihal" meselesinin bahis mevzuu olduğunu görüyoruz. Necran'dan gelen bir grup Hıristiyan, Efendimiz'e "Sen peygamber değilsin" demişlerdi. Bunlara cevaben Efendimiz de, "İsterseniz gelin çoluk çocuğumuzu ortaya koyalım, ben peygamberim diye yemin edeyim, siz de değilsin diye ısrar edin." demiştir. Bunun üzerine onlar da bundan vazgeçmişler ve öyle bir şey de gerçekleşmemişti.

Evet, bu kadar tutarsız ve zayıf bir iki paradoksla bir insanın kendini böyle bir makamda görmesi fevkalâde yanlış, yanlışın da ötesinde komiklik gibi bir şey...



Peygamberlik İddiası

Havf, reca, saygı ve sevgi gibi ulvî hisler samimî mü'minin ruhunu çepeçevre sardığında, mü'minin gözünden dökülen damlaların adıdır gözyaşları. Yüzünü bu gözyaşları ile yıkayan da ince ruhlu insandır. İçi sızlamayıp, kirpiği ıslanmayanlara gelince, onlar birer kem tali'lidir.

Günümüzde, mü'minler olarak yarım yamalak yaşadığımız dinimizle gerçek hâlimiz arasında ciddî tutarsızlıklar vardır ve genel durumumuz çok ağlanacak tablolar içermektedir. Maddî-mânevî hayatın hemen her ünitesinde ciddî imtihanlara maruz kalmış olmamıza rağmen bir kısım insanlar hâlâ gülebilmekte ve anlamsızca eğlenebilmektedirler. Bu itibarla bir kesim böyle vurdumduymaz bir hâl içinde olunca, diğer kesime de oturup âh u efgân ederek gözyaşı dökmek düşüyor. Eğer vazifem olsaydı ve elimden gelseydi, katı kalbleri yumuşatma yolunda hiç durmadan yirmi dört saat, hatta Hz. Yakup gibi kör olasıya ağlar, bu gamsızları yumuşatmaya çalışırdım.

Aslında kötülük yapmaya kilitlenmiş o katı kalbleri, değil gözyaşları, Cennetlerin kevserleri bile yumuşatamaz. Zira bu tür insanlar rahmet ve şefkatten fersah fersah uzak öyle nasipsizlerdir ki, bunlar gam deryasının içine düşseler bile, damlanın ıslattığı kadar olsun ıslanmadan hep kupkuru kalır giderler. Evet bir tarafta havadan nem kapanlar -ki onlara canım kurban olsun!- diğer tarafta ise deryanın içinde bile ıslanmayan kaskatı ve olabildiğince kaba ruhlar...

Bugün ağlanacak o kadar çok şey var ki! Bazen neye ağlayacağımı ve neye üzüleceğimi bilemiyorum. Yumurtanın kırılacağına mı, civcivin çiğneneceğine mi, hazanın eseceğine mi, harmanın savrulacağına mı, baharın kaçırılacağına mı, hasat mevsiminin boşu boşuna geçeceğine mi.? Yoksa kendi duygu ve düşünceni paylaşanlar içinde, tıpkı kızılelma önünde, Viyana'ların eşiğinde, Giraylar tarafından köprünün açılmasıyla arkadan hançerlenme gibi hançerleneceğine mi, Ordu-yu Hümâyûn'un derbeder olacağına mı?

Ey bütün bir tarih boyu ağlamayı unutanlar! Gelin; şu çıkmaz gibi görünen işlerin başında durup bir kere daha asırlık gamsızlığımıza, vurdumduymazlığımıza son vermek için sa'y ve şevkimizi kamçılama adına oturup hep beraber ağlayalım!

Ağlanacak bunca şeyin olduğu, sıkıntı ve ızdırap dolu bu kutlu yolda mü'minin en büyük azığı sabır olmalıdır. Allah Resûlü, dini için çektiği sıkıntılar karşısında Yâsir ailesine şöyle seslenmiştir: "Sabren yâ Âle Yâsir! Feinne mev'idekum el-cenne - Sabredin ey Yâsir ailesi! Size vaad edilen yer Cennet'tir." Demek ki her varoluş, Âl-i Yâsir gibi "sabir" dikenini yutmaktan geçiyor. Yemek borunuza takıla takıla, midenizde kendisini hissettire hissettire, bağırsaklarda sancı hâline gele gele.. acı ve ızdırapla kıvrandıra kıvrandıra bir süreçten geçiyor. Hele biraz daha sabır. Bu yolun sonu Cennet'tir. Gün gelecek, ötede güllere saksağanları salanlar, gül tarlasını dikenlere terk edenler, yumurtalara dokunma plânıyla oturup kalkanlar o gün ellerini dizlerine vurup ettiklerine nâdim olup ağlayacak ve eyvahlar edecekler ama o gün defterler kapanmış ve iş işten geçmiş olacaktır...



Hassas ve Hissiz Ruhlar

Sabah namazı, şevkle eda edilecek şekilde gece ihya edilmeli. Sabah namazının ruhunu yıkacak ve onun gafletle eda edilmesine sebebiyet verecek gece ise mutlaka terk edilmelidir. Evet sabah namazı farzdır, dolayısıyla terk edilmez. Geceyi ihya ise nafiledir. Geceyi ya yatıp sabah namazına ulaşacak bir zaman diliminde ihya etmeli ya da erken kalkıp vazifeyi yaptıktan sonra sabah namazına kadar dinlenmeli, sonra da huzur içinde onu eda etmeli. Çünkü Hakk'a yaklaşma kabiliyeti farzlarla açılır. Farzlarla açılan bu Allah'a yaklaşma kapısı nafilelerle tahakkuk eder. Bir kere farzlarla o kapıdan içeriye giremeyen, sonra onu nafilelerle yakalayamaz. O, kapıdan içeriye girmemiş sayılır. Farzlar ölçü üstü, tartı üstüdür ve öyle kabul edilmelidir.



Gece İbadeti

Gelecekte, dine hizmetin tarihini yazmaya soyunanlar, onu bazı kimselerin ilim, irfan, dehâ, firaset ve kiyasetlerinde arayacaklardır. Daha şimdiden âvâzım çıktığı kadar haykırarak ilan ediyorum ki, iman ve Kur'ân yolundaki gelişmeleri bu şekilde yorumlayanlar, çok büyük bir yanlışlık içinde olacaklardır. Aslında bizler, Allah'ın lütuflarının hâkim olduğu bir çağı yaşayan insanlarız. Şayet gelecekte bu devrin tarihini yazacak olanlar işin gerçek yüzünü bilseler, bu çağa "Cenâb-ı Hakk'ın lütuflarının sağanak sağanak yağdığı çağ." diyeceklerdir.



Cenâb-ı Hakk'ın Lütuflarının Sağanak Sağanak Yağdığı Çağ

Nur, duygu ve düşüncelerde insanları tesadüfe götürebilecek yolları çıkmaz yollar hâline getirmiş ve Üstad'ın ifadesiyle "Tesadüfler, Risale-i Nur'un verdiği kararla idam edilmiştir." Bu zaviyeden eşya ve hâdiselere bakıldığında, kâinatta rastlantıya asla yer olmadığı ve her şeyin bir master plânın parça parça tatbikinden ibaret olduğu görülecektir. İnsan, bu kaderî program içinde kendi kaderini yaşamakta ve "ilim"de olan kaderini "a'yan"a çekerek hariçte ona vücut kazandırmaktadır. Yani insan, âdeta "Evet Ya Rabbi! Doğru yazmışsın" diyerek ezelden ebede kadar her şeyi bir nokta gibi gören ve bilen Allah'ın yazdığı kader programını tescil etmektedir.



Kâinatta Tesadüflere Yer Yoktur

Kul, her zaman Allah'a karşı çok samimî ve gönülden müteveccih olmalıdır. Aslında teveccühü yine teveccüh doğurur. İnsan, tıpkı ayçiçeğinin güneşe bakışı gibi hep O'na bakabildiği ölçüde O'nun tecelliyatına mazhar olur. Burada esas olan gönülden müteveccih olabilmektir. Gönlünün sesini seslendiremeyenlerin ve alıcılarını mâneviyata karşı kapalı tutanların o tecellîlerden istifadesi zor, hatta imkânsızdır.



Allah'a Müteveccih Olmak

Kur'ân her yönüyle çok güzeldir; onun güzelliği âdeta beni büyüler ve azıcık aklımın erdiği yerlerde duygularım heyecanla köpürür. Evet her yönüyle Kur'ân'a hayran olduğumu bütün samimiyetimle söyleyebilirim. Bu hayranlığım, sadece onun Allah kelâmı olmasından ötürü ve mutlaka hayranlık duymamız gerektiği için değildir. Çok defa onu okuduğum zaman âdeta beni büyülüyor gibi olur ve kendimi onun hayranlık uyandıran ikliminde bulurum. En güzel şeylerden bile insan usanabilir ama Kur'ân'dan usanmak mümkün değildir. Onu kıraat ederken bazen kendinize o kadar yakın hissedersiniz ki "Şu sözler bana ne kadar yakın, sanki benim benliğimden fışkırıyor." dersiniz ve o, size çok duru, tabanı berrak taşlarla örülmüş bir su gibi gelir. Ayağınızı atınca, ancak dizinize çıkar zannedersiniz, içine daldığınızda ise elli defa boyunuzu aşar fakat yine de o arîz-amîk enginliğinde onda hep bir duruluk içinde seyahat edersiniz.

Evet Kur'ân, bugünün ve yarının gerçeğini ve iç yüzünü terennüm ediyor; kim bilir o ahirette nasıl inkişaf edecek!.. Belki size, "Haydi gelin, kızartılmış kuşlar, püryan olmuş dana butları ve daha ne istiyorsanız hepsi var, yiyin.." denecek, ama siz, "Hayır, ben şimdi Kur'ân yiyor, Kur'ân içiyorum." diyeceksiniz.

Ayrıca olmuş-olacak hâdisât bütün satırları, sayfaları, paragrafları, cümleleri ile hep onda mündemiçtir. Ama onca muhteva farklılığına rağmen o ne tenasüp, ne üslûp, ne anlatış, ne enginliktir! Ne var ki, bu da anlatma ile değil; doğrudan doğruya vicdanların duymasıyla bilinir. Ben şahsen, meseleye bu zaviyeden baktığımda, nesillerimizin nasıl tali'siz hâle getirildiğini görüyor ve bir de ona ağlamak istiyorum. Onlar da fazla değil bizim bildiğimiz bu kadarcık bir bilgi ile, Rabbilerinden gelen mesajı okuyup heceleyebilselerdi.. ama bu nesil ondan da mahrum. Ne olurdu bazı mekteplerde azıcık Arapça okutulsa ve dinin dili öğretilse idi!.. Herhâlde o zaman ufukları daha bir inkişaf eder ve insanlar daha derin düşünebilirlerdi!.. İnşâallah bu aczimizi, fakrımızı, yetersizliğimizi, tutarsızlığımızı birileri görür; "Derbeder ağızlarda, fütursuz beyanlarda Kur'ân'ın ızdırap çektiği yeter." der ve ona sahip çıkar...



Kur'ân-ı Kerim'in Büyüleyici İklimi

Hırs, tamahkârlık, doyma bilmeyen bir arzu ile bazı şeyleri istemek, şiddetli talep ve arzu mânâlarına gelir. Bu mezmum sıfat, mü'minlerde sebeb-i hasarettir. Yani, mutlak mânâda hırslı olan bir insan, maddî-mânevî kaybetmeye aday demektir. Dolayısıyla başarılı olmak ve hüsrana uğramamak için hırsı terk etmek veya onu hayra/iyiye kanalize etmek gerekmektedir; gerekmektedir zira insan birçok konuda hırstan kendini kurtaramaz. Bu da gayet normaldir. Zira hırs insanın tabiatında vardır. Öyleyse herkese düşen vazife, bu hissin yüzünü hayra çevirmek olmalıdır.

Bazen insan öyle şeylere karşı hırs gösterir ki haddizatında bunun, onun mânevî hayatında bir arpa kadar dahi değeri yoktur. Meselâ bir insanın dünyevî-uhrevî hiçbir kaygı gözetmeksizin "Sosyal hayatta kademem şöyle olsun.. hayatı şöyle yaşayayım.. çok kazanayım, her imkâna kavuşayım.." gibi temennileri, ona kaybettiren zararlı birer hırs ifadesidir. İşte bu mânâdaki hırs, haybet ve hüsrana sebebiyet verir ve insana bir kazandırsa da çok alanda kaybettirir. Öte yandan, takdirle karşılanan bir kısım hırslar da vardır ki, insan bunlarla Allah Resûlü'nün mübarek bir vasfını ihraz etmiş olur. Evet! Cenâb-ı Hak (celle celâluhu), Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) için "Harîsün Aleyküm... Size karşı çok hırslı..." (Tevbe sûresi, 9/128) buyurmaktadır ki, Nebiler Serveri (sallallâhu aleyhi ve sellem), insanların iman etmesine, âlemin O'nun nuruyla nurlanmasına, herkesin sırat-ı müstakîme ulaşmasına, hiç kimsenin gözünün kapalı kalmamasına, inananların zikzaklar çizmemesine, herkesin gözünü açıp Allah'ı görmesine ve doğru yolu bulup Allah'a ulaşmasına karşı çok hırslıydı. İşte hırsın böyle mukaddes olanı da vardır ve herkes tabiatındaki bu duyguyu böyle ulvî bir gayeye yönlendirmelidir.

Evet, hırs yapılacaksa, Allah'ın rızasını elde etme ile Allah ve Resûlü'ne ulaşma mevzuunda yapılmalıdır. Aslında hırs olmadan dünyayı imar etmek imkânsızdır. Fakat bu uğurda hırsa takılıp arzu ve isteklerinin zebunu olarak yolda kalmak tehlikesi de söz konusudur. İşte yolların ayrım noktası: Bizim için bu dünyada, başarılı olmuş bir matador gibi "Allah'ım!" diyerek şehadet parmağını kaldırıp başarıyı ilan etmek de söz konusu; o kötü duyguya yenik düşüp mahcup ve mahzun iki büklüm, sürüm sürüm sürünmek de... Bu açıdan denebilir ki, insan bir taraftan kazanma, bir taraftan da kaybetme kuşağında bulunmaktadır. Hırs öyle bir haslettir ki, onunla dünyalar kazanılabildiği gibi, -hafizanallah- dünya ve ahiret kayıp da edilebilir...

Hâsılı, herkeste hırs hissi vardır. Ne var ki, hırsın babayiğitleri her zaman terslik gibi görünen bu handikapları aşıp olumsuz gibi görünen şeyleri olumlu hâle getirerek, hiç olmayacak şeylerden bereket elde edebilirler.



Hırsa Dair

İnsan, nuranî bir helezonda terakki ederken etrafını temâşâ imkânı da doğar. Kalbin Zümrüt Tepeleri, bu temâşâların insana kazandırdığı ihsasların bir kısım değerlendirmeleri ve fotoğraflarıdırlar.

Kalbin Zümrüt Tepeleri, bir ziyafet sofrasıdır. Müzakere edile edile o sofranın açılımlarına gidildiği takdirde çeşit çeşit lezzetlere ulaşılır. Bu mini eserle, insanın kendini keşfetmesi adına bir kibrit çakılmıştır. Evet insanları düşündürmeye ve hissettirmeye alıştırmak lâzımdır. Bugün çokları düşünmektedir ama, madde âleminin tenteneli perdesinin arkasından habersizdirler. Eşyanın dış yüzüne takılıp kalmış ve gerçeği hakkıyla görememektedirler.



Fasıldan Fasıla 5 (Fikir Atlası)

Kitap hakkında

Bölümler: